Ktoś powiedział, że są takie miejsca na Ziemi, które potrafią zmienić wszystko. W tej wyjątkowej grupie znajduje się też Tomaszów Lubelski. Miasto szczyci się malowniczym położeniem, interesującą historią i to, co dziś jest najważniejsze – niekończącą się listą możliwości.
Tomaszów Lubelski jest położony na rzeką Sołokiją, na obszarze dawnej Rusi Czerwonej, w otoczeniu tak zróżnicowanego krajobrazu, że przez jednych jest nazywany perłą Roztocza, przez innych bramą do tego niebywałego miejsca. Niecałe 100 km od Lwowa, zaledwie 25 km od przejścia granicznego w Hrebennem. Walory geograficzne, przyrodnicze i kulturowe zostały docenione przez Międzynarodowy Komitet UNESCO, który wpisał Roztocze do liczącego ponad 700 miejsc rejestru rezerwatów biosfery na świecie, podkreślając tym samym rolę Tomaszowa Lubelskiego jako wiodącego ośrodka tej części Lubelszczyzny.
Łącząc przeszłość z przyszłością
Losy miasta nierozerwalnie związane są z historią Polski. A że na tych właśnie obszarach przez wieki działo się, i to całkiem sporo, Tomaszów Lubelski od chwili uzyskania praw miejskich w 1621 roku nieustannie był w centrum wydarzeń: potopu szwedzkiego, kolejnych epidemii, rozbiorów (najpierw austriackiego, później rosyjskiego), pożaru w 1775 roku, wojen napoleońskich, powstań – listopadowego i styczniowego, wojny z bolszewikami w 1920 roku, kampanii wrześniowej (co roku w trzecią niedzielę września organizowana jest rekonstrukcja bitew pod Tomaszowem), wydarzeń z okresu okupacji niemieckiej, podczas której na tych terenach aktywnie działała partyzantka.
O wielokulturowości Tomaszowa Lubelskiego zaświadczają pomniki historii, bez których trudno wyobrazić sobie krajobraz miasta. Miasto, podobnie jak Zamość, zostało zaprojektowane przez włoskiego architekta Bernardo Morando. Współczesność z czasami minionymi łączy się w m.in. w budynkach, które w dużej części zmieniły swoje funkcje, zachowując jednak zabytkowy charakter. Tomaszowianie sprawy załatwiają m.in. w Sądzie Rejonowym, który swoją siedzibę ma we wzniesionym w 1930 roku Domu Związku Ziemian, a pobierają się w Urzędzie Stanu Cywilnego, przed wojną Budynku Wydziału Powiatowego Sejmiku Tomaszowskiego. Ale lista zabytków jest znacznie dłuższa – charakterystyczna drewniana „Herbaciarnia” na rynku wzniesiona z okazji koronacji cara Mikołaja II, modrzewiowy kościół parafialny z początku XVII wieku czy cerkiew prawosławna z 1889 roku. Łącząc przeszłość z przyszłością w 1050 rocznicę Chrztu Polski, na rynku została zamontowana kapsuła czasu, której otwarcie nastąpi w 2066 roku. Warto obrócić się na niej. Podobno wydłuża życie.
Siłą napędową są ludzie
Miasta tworzą ludzie, ich rozwój kreują liderzy. Tomaszów ma szczęście do silnych osobowości. Piękną kartą w historii miasta zapisał się lekarz, społecznik i pasjonat sztuki dr Janusz Peter, założyciel tutejszego szpitala i Muzeum Ziemi Tomaszowskiej, którego osoba została uwieczniona na rynku w postaci pomnika ławeczki. Do dziś wśród starszych mieszkańców Tomaszowa silny jest kult osoby Marszałka Józefa Piłsudskiego, który odwiedził miasto w 1921 roku. Z Tomaszowa pochodzi wiele wybitnych postaci, m.in. hollywoodzka gwiazda Joanna Pacuła, teolog i filozof Wacław Oszajca SJ, pisarz Stefan Darda, aktor Marek Kasprzyk czy pogodynka TVN – Dorota Gardias-Skóra. Z kolei urzędujący od 2010 roku burmistrz Wojciech Żukowski wprawdzie urodził się w Wyszkowie, ale kiedy podczas wycieczki rowerowej, jeszcze w czasie studiów, zobaczył Tomaszów Lubelski po raz pierwszy, w późniejszym okresie nie miał żadnego problemu, aby zostać tu na stałe. W końcu jego żona Basia jest wnuczką Kazimierza Ligowskiego, burmistrza z okresu 1929-1931. Patrona jednej z ulic.
Dziś Tomaszów Lubelski tworzy dwudziestotysięczna społeczność. Spora grupa mieszkańców to osoby napływowe, które znalazły tu dogodne miejsce do rozwijania biznesu, czemu sprzyja m.in. coraz lepsze skomunikowanie z Ukrainą, Polską, Europą.
Mekka dla turystów, narciarzy i wrotkarzy
Peryferyjność Tomaszowa Lubelskiego jest jego niepodważalnym walorem. Dzięki temu to znakomita baza wypadowa na całe Roztocze, zarówno w kierunku Narola, jak i Suśca, Krasnobrodu czy Zwierzyńca. Blisko jest do Zamościa. Trochę więcej czasu trzeba przeznaczyć na dojazd do Biłgoraja, Janowa Lubelskiego czy Kraśnika. Ale też Tomaszów Lubelski ma dobrą bazę noclegową, w tym niedawno wybudowany hotel międzynarodowej sieci IBIS oraz gastronomię kuszącą przysmakami kuchni regionalnej, na przykład drożdżowymi pierożkami tomaszowskimi z nadzieniem z kaszy gryczanej i białego sera. Tereny otaczające Tomaszów Lubelski to prawdziwa mekka dla rowerzystów, biegaczy, spacerowiczów, uprawiających nordic walking i pasjonatów trekkingu. Najbardziej znane trzy szlaki turystyczne prowadzą z Tomaszowa do Turkowic (Szlak Historyczny, 70 km), do Hrebennego (Szlak Wolnościowy, 50 km) i do Bodaczowa (Szlak Walk Partyzanckich, 105 km). Malowniczo usytuowane akweny przyciągają wędkarzy, a ścieżki przyrodniczo-edukacyjne pasjonatów flory i fauny. Z tej różnorodności trudno powiedzieć, co jest najważniejszym bogactwem tego rejonu. Z pewnością okolice Tomaszowa Lubelskiego są atrakcyjne przez cały rok, bo sezon trwa tu również zimą. Położona na obrzeżach miasta Siwa Dolina zaprasza uprawiających narciarstwo biegowe na 6 tras o długości od 1 do 5 km, także w godzinach wieczornych. Można skorzystać z wypożyczalni sprzętu i wsparcia instruktorów. Dolina nazywana przez mieszkańców „Siwką” po zakończeniu zimy znakomicie nadaje się do uprawiania kolarstwa górskiego i biegów terenowych. Ale Tomaszów Lubelski ma w zanadrzu jeszcze inne atrakcje. To najnowocześniejsza w regionie kryta pływalnia i jedyne w Polsce dwa tory wrotkarskie – do jazdy szybkiej i jazdy szosowej. Edukacja sportowa to oczko w głowie burmistrza.
Wojciecha Żukowskiego. – Ważna jest porządna baza sportowa, dzięki której młodzi ludzie mogą sprawdzić się w swojej aktywności. Klub sportowy TKS Tomasovia szkoli 180 chłopców, którzy trenują głównie piłkę nożną. Jest też klub karate tradycyjnego, w którym ćwiczy blisko 100 karateków. W planach jest otwarcie akademii karate.
Do Europy – z dwóch stron
Bez dwóch zdań to nowoczesne miasto z nowoczesnymi technologiami w zakresie przemysłu. To tutaj mieszczą się dwa flagowe przedsiębiorstwa Tomaszowa Lubelskiego i dwaj najwięksi pracodawcy w mieście, jakimi są firmy RST „Roztocze”, który jest największym w Europie producentem zamków przemysłowych, i WSK, który produkuje m.in. części do silników samolotów. W sąsiednim również części do niemieckich autobusów elektrycznych. Włodarze zabiegają o nowych przedsiębiorców, stwarzając dogodne warunki rozwoju firm poprzez uzbrajanie zakładów w niezbędną infrastrukturę, kanalizację, dogodny dojazd. Ale ani mieszkańców, ani burmistrza nie interesuje obecne status quo. Wiosną ubiegłego roku w Tomaszowie Lubelskim odbyło się zebranie założycielskie Stowarzyszenia Samorządów Euroregion Roztocze, wśród których obecnie znajduje się ponad 50 przedstawicieli samorządów z Lubelszczyzny i Podkarpacia. Po stronie ukraińskiej w Żółkwi powstała podobna organizacja. Dzięki temu 27 stycznia został utworzony Związek Transgraniczny Euroregion Roztocze. To najmłodszy euroregion Unii Europejskiej. Pierwszy i najważniejszy krok to wydobycie potencjału pogranicza w ramach silnego związku transgranicznego w ramach Europejskiego Ugrupowania Współpracy Terytorialnej. Tym samym pojawią się nowe możliwości do realizowania projektów wykorzystujących nie tylko środki krajowe, w przyszłości organizacja sięgnie po środki unijne. W ramach tych projektów planowane jest m.in. przywrócenie połączenia kolejowego Zamość – Lwów, które zostało zlikwidowane w latach 90. Jest też brane pod uwagę uruchomienie linii kolejowej przez Tomaszów, co otworzyłoby nowy rozdział w historii miasta i wpłynęłoby na zwiększenie atrakcyjności dla inwestorów.
Co ważne, dodatkowo planowane wpisanie Euroregionu Roztocze do dokumentów strategicznych Ministerstwa Funduszy i Rozwoju podnosi rangę przedsięwzięcia i otwiera kolejne możliwości finansowe. Biorąc pod uwagę liczne walory przyrodnicze, Roztocze stanie się nie tylko modne, ale też i bardzo dobrze wyposażone w infrastrukturę turystyczną. A tam, gdzie tyle się dzieje, potrzebne są nowe miejsca pracy. I koło się zamyka.
Patrząc przed siebie
To, co dla Tomaszowa Lubelskiego na teraz jest jednym z priorytetów, to budowa obwodnicy miasta oraz drogi ekspresowej Piaski – Hrebenne, której obwodnica jest jednym z istotnych elementów. Obwodnica już jest faktem, prace są na finiszu. Trwają też prace planistyczne związane z ekspresówką S17. Bez właściwej infrastruktury drogowej miastu trudno byłoby utrzymać rangę lokalizacji istotnej pod względem niezbędnego w tym miejscu tranzytu ze wschodu do strefy Schengen. Nowe drogi to również możliwość szybkiego, wygodnego i bezpiecznego przemieszczania się turystów.
Tomaszów Lubelski w istocie jest wizytówką Środkowego Roztocza, pierwszym silnym wrażeniem, miejscem postoju i odpoczynku. Oczy cieszą poddany rewitalizacji rynek i założony w 1931 roku park miejski ze skateparkiem i odnowionym amfiteatrem. Zadbanie o architekturę miasta jest wyznacznikiem myślenia o potrzebach funkcjonowania w przestrzeni publicznej i jej estetyce. Swój wygląd zmieniły również Ośrodek Sportu i Rekreacji z nowoczesną, krytą pływalnią oraz liczne kamienice i uliczki wokół rynku. Oblicze nowej architektury można podziwiać na rynku warzywno-owocowym. Nowoczesny i bardzo funkcjonalny projekt otrzymał wyróżnienie w międzynarodowym konkursie architektoniczno-urbanistycznym „O kryształową cegłę”. W mieście czynny jest system kilkudziesięciu kamer monitorujących bezpieczeństwo mieszkańców. Nic dziwnego, że widać tu obecność matek z dziećmi, seniorów i przyjezdnych.
Tomaszów Lubelski przeobraża się w dobrym kierunku, umiejętnie łącząc to, co najlepsze w różnych obszarach działalności. Miasto dobre dla mieszkańców, turystów, inwestorów.
– Nie wyobrażam sobie życia w żadnym innym miejscu. Każdego dnia tworzymy historię tego miasta, a to, co jest w tym najpiękniejsze, to fakt, jak wspaniale Tomaszów Lubelski rozwija się na naszych oczach – puentuje burmistrz Wojciech Żukowski.
tekst Marta Mazurek
foto Piotr Łoza, Jerzy Cabaj
