Uniwersytet im. Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie był pierwszym uniwersytetem Polski Ludowej i według opinii ogółu powstał jako przeciwwaga dla istniejącego od 1918 roku KUL. Nowy uniwersytet rozpoczął swoją działalność w październiku 1944 roku, a więc w okresie trwania Polski Lubelskiej, kiedy terytorium Polski było dopiero wyzwalane spod okupacji niemieckiej. W tym czasie w Lublinie rezydowały Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego oraz Krajowa Rada Narodowa. Na Lubelszczyźnie nagle nastał okres inwigilacji i terroru NKWD i Urzędu Bezpieczeństwa, tu budowano zręby nowego ustroju. Mimo tego do Lublina, który był największym ośrodkiem miejskim na wyzwolonych terenach, ściągała polska ludność ze Wschodu, w tym elity inteligenckie. Kiedy w Warszawie jeszcze trwało powstanie, w Lublinie już działał zespół do spraw odbudowy stolicy i wiele innych agend przygotowujących się na przeniesienie się do Warszawy, co zresztą nastąpiło w styczniu 1945 roku. Katolicka uczelnia nie pasowała do wizerunku miasta socjalistycznego, nie posiadała również kierunków mogących kształcić nowe kadry. Tak więc pierwszy rok akademicki na UMCS rozpoczął się wraz z powołaniem czterech wydziałów: lekarskiego, rolnego, weterynaryjnego i przyrodniczego, z 42 wykładowcami i 806 słuchaczami, stając się tym samym piątą uczelnią uniwersytecką w Polsce.
Ale książka Marcina Kruszyńskiego „Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w latach 1944-1989. Zarys dziejów uczelni w warunkach PRL” to coś znacznie więcej aniżeli historia uczelni wpisana w realia ówczesnej Polski. Badacz skupił się nad atmosferą panującą na uniwersytecie, który silnie był indoktrynowany przez władzę. Odpowiada na pytania dotyczące swobody akademickiej w ramach działalności uczelni i tego, jak ją kształtowali kolejni rektorzy. Zwraca uwagę na aspekty upolitycznienia szkoły wyższej, która przez cały okres trwania PRL-u była postrzegana pod kątem wpływów PZPR. Pochyla się nad takimi postaciami jak m.in. pierwszy rektor UMCS – Henryk Raabe, przez jednych uważany za człowieka partii, przez innych oddanego idei kształtowania UMCS, lewicowca wywodzącego się z tradycji PPS. Autor pokazuje, jak na każdym kroku funkcjonowała sieć intryg, pomówień, a tym samym walka o wpływy, tym większe, im intensywniejsze relacje z przedstawicielami władzy. Omawia sytuację na UMCS w okresie odwilży, organizacje studenckie, w tym działalność Związku Młodzieży Polskiej. W każdym z podjętych tematów autor stara się wyważyć prawdę między tym, co rzeczywiście działo się na kampusie uniwersyteckim UMCS, a tym, co było plotką, pomówieniem, mitem. Ile w tym było miejsca na niezależną dyskusję akademicką i powiększające się środowisko naukowe. Jak ze starciem z indoktrynacją polityczną uczelnia sobie poradziła i jaki to miało wpływ na kształcenie młodzieży.
Pochodzący z Lublina Marcin Kruszyński, zresztą absolwent historii UMCS, jest młodym naukowcem, rocznik 1980, co w przypadku tej publikacji nie jest bez znaczenia, bo tę prawdę odkrywał bez ciężaru własnych doświadczeń. Skończył UMCS w chwili, kiedy Polska była już w Unii Europejskiej i NATO. Z jednej strony to ułatwia penetrację tematu, z drugiej zaś strony – zobowiązuje do jeszcze staranniejszej kwerendy. Publikacja liczy ponad 400 stron, posiada przejrzysty indeks oraz blisko trzydzieści fotografii. Ale to, co najważniejsze, została napisana językiem łączącym warsztat naukowca z umiejętnościami publicystycznymi, dzięki czemu książka o charakterze badawczym jest interesująca dla przeciętnego czytelnika. Nie tylko można postawić ją na półce, ale z zainteresowaniem przeczytać i sporo się dowiedzieć.
Publikacja ukazała się w serii DZIENNIKARZE – TWÓRCY – NAUKOWCY, która prezentuje tematykę związaną z funkcjonowaniem tych środowisk w systemie totalitarnym. Książka została wydana w ramach projektu badawczego IPN „Aparat bezpieczeństwa wobec środowisk twórczych, dziennikarskich i naukowych”.
Marta Mazurek
Marcin Kruszyński, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w latach 1944-1989. Zarys dziejów uczelni w warunkach PRL, Lublin 2015, Instytut Pamięci Narodowej oddział w Lublinie.
Publikacja do nabycia w punkcie sprzedażyy książek, ul. Szewska 2, Lublin, w godz. 8.30-16.00 (od poniedziałku do piątku), tel. 81 53 63 480, mail: mariusz.sama@ipn.pl
