60 miasteczek z Polski, Ukrainy i Białorusi, 5 partnerskich instytucji z 3 krajów, 3 wirtualne szlaki turystyczne, 15 wirtualnych makiet trójwymiarowych historycznych miasteczek, ponad 500 stronicowy przewodnik (w 4 językach), czterojęzyczna strona internetowa, ponad 150 przeszkolonych przewodników. Oto efekty projektu „Shtetl Routes. Obiekty żydowskiego dziedzictwa kulturowego w turystyce transgranicznej” i jego podróży przez Zapominany Kontynent – świat sztetli Europy Środkowo-Wschodniej.
Miasta, które obejmuje projekt:
Polska: Sejny, Krynki, Knyszyn, Tykocin, Orla, Siemiatycze, Międzyrzec Podlaski, Kock, Kazimierz Dolny, Włodawa, Łęczna, Wojsławice, Izbica, Szczebrzeszyn, Józefów Roztoczański, Biłgoraj, Wielkie Oczy, Łańcut, Dukla, Rymanów, Lesko;
Ukraina: Bełz, Żółkiew, Bolechów, Busk, Rohatyn, Kosów, Delatyn, Chust, Czortków, Buczacz, Podhajce, Brody, Krzemieniec, Dubno, Ostróg, Korzec, Berezne, Kowel, Luboml, Włodzimierz Wołyński;
Białoruś: Dawidgródek, Stolin, Pińsk, Motol, Kobryń, Prużana, Słonim, Różana, Horodyszcze, Mir, Wołożyn, Oszmiana, Iwie, Nowogródek, Zdzięcioł, Raduń, Żołudek, Ostryna, Łunna, Indura.
Dziedzictwo kulturowe Europy to nie tylko wielkie miasta i ich zabytki. Również na kresach Unii Europejskiej w jej Wschodniej, biednej części można znaleźć wyjątkowe skarby. Są to małe miasteczka, zwane kiedyś sztetlami. Niezależnie od kraju kluczową rolę odgrywała w nich społeczność żydowska. Przez setki lat były one charakterystycznym elementem krajobrazu kulturowego wschodniej części Europy. Terytorium, na którym można było je odnaleźć stanowiło pogranicze między Wschodem i Zachodem między cywilizacją Europy i Azji. Był to jakby osobny kontynent – Wschodnia Prowincja Europy, żyjąca swoim własnym życiem. Po II wojnie światowej tamten świat jest już zamkniętą kartą w historii Europy. Jedyne co możemy zrobić to opowiadać o nim, pokazywać że stanowi wspaniałą część jej dziedzictwa.
Projekt „Shtetl Routes. Obiekty żydowskiego dziedzictwa kulturowego w turystyce transgranicznej” jest próbą zbudowania takiej opowieści. Opowieści czytelnej i ważnej dla Europy bo niosącej refleksję o tworzeniu się i trwaniu przez długi czas wielokulturowych społeczności na poziomie małych miasteczek – sztetli.
Projekt trwający dwa lata próbował znaleźć odpowiedzi na pytanie: Jak opowiadać o tym dziedzictwie? Jak mamy opowiadać my, dzisiejsi mieszkańcy tych terenów, w większości nie-Żydzi, o dziedzictwie kultury żydowskiej? Jak przedstawiać to dziedzictwo w turystyce kulturowej? Jak uniknąć pułapek komercjalizacji, uproszczeń, powielania stereotypów? Jak pokazywać dziedzictwo żydowskie jako wspólne dziedzictwo potomków wschodnioeuropejskich Żydów i dzisiejszych mieszkańców pogranicza?
Paradoksalnie wielką szansą dla tej Wschodniej Prowincji Europy jest to, że wciąż jest nieodkryta przez Europejczyków i ma w sobie coś co może ich zachęcić do przyjazdu tutaj. Jak pisze R. Kapuściński jest to „dramatyczny świat permanentnie niespokojnych wschodnich rubieży Europy , świat który ludziom Zachodu wydawać się może bardziej egzotyczny , nieodgadniony i tajemniczy niż dalekie barwne kontynenty naszej planety.” Trudno o lepszą rekomendację.
Partnerem wiodącym projektu jest Ośrodek „Brama Grodzka – Teatr NN”. Inni partnerzy projektu to Grodzieński Uniwersytet Państwowy im. Janki Kupały (Grodno, Białoruś, Nowogródzkie Muzeum Historyczno-Etnograficzne (Nowogródek, Białoruś), Centrum Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych (Jaremcze, Ukraina), Rówieńskie Centrum Marketingowych Badań (Równe, Ukraina).
Strona www projektu: http://shtetlroutes.eu/pl/
Tekst Grzegorz Jędrek
foto Monika Tarajko
