Dokładnie 11 maja 1990 roku o godz. 17.00 odbyła się w Bramie Grodzkiej pierwsza premiera Teatru NN: „Wędrówki niebieskie”. Od 30 lat Ośrodek „Brama Grodzka – Teatr NN” jest obecny w przestrzeni kulturalnej Lublina.
Teatr NN wprowadził się do Bramy Grodzkiej na stałe w 1992 roku. Zaczynając działalność w tym historycznym punkcie, twórcy Teatru nie wiedzieli, że znajdują się w sąsiedztwie nieistniejącego miasta – dawnej dzielnicy żydowskiej.
Żeby zrozumieć działalność Ośrodka “Brama Grodzka – Teatr NN” trzeba poznać historię jego siedziby – Bramy Grodzkiej. Jest to jedna z najstarszych bram w Lublinie, zwana też Bramą Żydowską. Po jednej stronie Bramy znajduje się wielka, pusta przestrzeń, która ukrywa Pamięć po istniejącym tu kiedyś mieście żydowskim. Tu, gdzie przez lata były domy, synagogi i ulice, zbudowano wielki parking, nowe drogi i posadzono trawniki. Dużą część tego terenu pokryto betonową nawierzchnią. Razem z fundamentami dawnych żydowskich budynków zakryto pamięć o tych, którzy tu mieszkali. – pisze o początkach działalności Tomasz Pietrasiewicz.
Ta pusta przestrzeń stała się miejscem, gdzie realizujemy działania artystyczne, badawcze, edukacyjne, za pomocą których odkrywamy i zachowujemy pamięć o polsko-żydowskiej przeszłości.
Obecnie we wnętrzu Bramy można zobaczyć wystawę „Lublin. Pamięć Miejsca”, która została zaprojektowana na wzór scenografii teatralnej. Pierwsza część wystawy opowiada o życiu Żydów w Lublinie, zaś druga poświęcona jest pamięci zgładzonej społeczności żydowskiej. Jest to też opowieść o Sprawiedliwych. W Ośrodku znajduje się również „Księga Zagłady”, będąca częścią upamiętnienia ofiar akcji „Reinhardt”.
Akcje upamiętniające przeprowadzamy również w przestrzeni miasta – Misteria Pamięci, m.in. „Misterium Światła i Ciemności”, Marsze Pamięci, czy „Szlak Pamięci” (w ramach którego np. oznaczyliśmy granice dawnego getta, stworzyliśmy też mural upamiętniający przy rzece Czechówce i Instalację „Nie/Pamięć Miejsca”). Obecnie pracujemy nad ukończeniem prac dotyczących Umschlagplatzu.
Zachowujemy pamięć również dzięki działalności pracowni Historii Mówionej. Do tej pory zarejestrowaliśmy i opracowaliśmy 2740 relacji świadków historii, co stanowi pond 5500 godzin nagrań.
Zbieramy również materiał ikonograficzny. Obecnie Pracownia Ikonografii opiekuje się m.in. kolekcją szklanych negatywów z Rynku 4, kolekcjami autorskimi Edwarda Hartwiga, Stefana Kiełszni czy Maxa Kirnbergera.
Ośrodek wciąż prowadzi działania teatralne. Dzięki festiwalowi „Śladami Singera”, upamiętniamy obecność Żydów także na terenie regionu. Festiwal łączy historię z literaturą i sztuką cyrkową, czerpiąc z dzieł noblisty Izaaka Bashevisa Singera, który opisywał niepowtarzalny urok sztetli Lubelszczyzny. Witold Dąbrowski prezentuje autorskie spektakle również na deskach Sali Czarnej, m.in. podczas akcji organizowanych z okazji Dnia Teatru Publicznego.
Od 2005 roku w częścią Ośrodka jest Lubelska Trasa Podziemna, a od 2018 roku również Piwnicą Pod Fortuną, w której znajdują się cenne, późnorenesansowe polichromie. Zaś przy ul. Żmigród 1 działa Izba Drukarstwa oraz Dom Słów. W Izbie można zobaczyć wciąż sprawne maszyny drukarskie oraz urządzenia introligatorskie, wiele z nich ma ponad sto lat. Pracownicy Izby prowadzą warsztaty dotyczące druku oraz tworzenia papieru. Tworzą też na potrzeby Ośrodka publikacje (np. corocznie drukowany „Poemat o mieście Lublinie” Józefa Czechowicza) oraz afisze i akcydensy. Z kolei Dom Słów zajmuje się działalnością stricte literacką – organizowaniem warsztatów oraz spotkań z autorami. Tworzy również coroczny festiwal Miasto Poezji, na który przyjeżdżają poeci i poetki z całego kraju. W budynku znajduje się również wystawa „Siła Wolnego Słowa”, poświęcona niezależnemu obiegowi wydawniczemu, podziemnym drukarniom i kolportażowi zakazanych książek.
Dużą częścią pracy Ośrodka jest działalność online. Nasze zasoby (zdjęcia, filmy, archiwalne numery czasopism, historie mówione, książki) można przeglądać w Internecie, w Bibliotece Multimedialnej. Aktualnie na stronie znajduje się prawie 110 tys. publikacji. Tworzymy również portal „Leksykon Lublin”, na którym znaleźć można specjalistyczne teksty, projekty tematyczne oraz materiały multimedialne.
Ośrodek prowadzi również ożywioną działalność edukacyjną. Są to m.in. akcje, które mają na celu przybliżenie młodzieży historii lubelskich Żydów, np. „Listy do Henia”, warsztaty oparte o m.in. historie mówione. Prowadzimy również wymiany polsko-izraelskie, seminaria dla nauczycieli, współpracujemy też z innymi organizacjami zajmującymi się pracą z pamięcią. Na naszych stronach udostępniamy także materiały edukacyjne.
Przez lata działalności Ośrodek oraz jego dyrektor, Tomasz Pietrasiewicz, zostali wyróżnieni licznymi nagrodami. Warto wspomnieć o niektórych z nich:
- Dyplom uznania od państwa Izrael dla Ośrodka „Brama Grodzka – Teatr NN” za zasługi na rzecz ochrony dziedzictwa żydowskiego w Polsce
- Europejska Nagroda Obywatelska dla Ośrodka „Brama Grodzka – Teatr NN”
- Nagroda POLIN dla Tomasza Pietrasiewicza
- Nagroda w konkursie „Die Lebendigeste Erinnerungstadt” (”Najbardziej Tętniące Życiem Miasto Pamięci”) Stiftung “Lebendigste Stadt” za program “Pamięć – Miejsce – Obecność”
- Nagroda im. Ireny Sendlerowej dla Tomasza Pietrasiewicza
- Nagroda HAC Award for Concord za kultywowanie pamięci polsko-żydowskiej
- Nominacja do Polskiej Nagrody im. Sergio Veira de Mello, Wysokiego Komisarza NZ ds. Praw Człowieka (2002-2003)
W tym tygodniu chcemy uczcić 30-lecie Ośrodka zgodnie z ideą #zostańwdomu. Wszystkie materiały rocznicowe będziemy publikować z sieci, korzystając z możliwości, jakie daje nasz portal i social media. W ten sposób połączymy pamięć z najnowszymi technologiami.
Przez cały tydzień na naszych profilach będziemy publikować materiały archiwalne, dotyczące historii Ośrodka. Powstał też specjalny portal: „30 lat”.
30 lat: http://teatrnn.pl/30lat/
Facebook Bramy Grodzkiej: https://www.facebook.com/brama.grodzka
Instagram: https://www.instagram.com/brama_grodzka/
Biblioteka Multimedialna: http://biblioteka.teatrnn.pl/
Leksykon: http://teatrnn.pl/leksykon/
Lublin. Fotografia: https://teatrnn.pl/lublin-fotografia
Materiały Ośrodek „Brama Grodzka – Teatr NN”
