Obszar obejmujący tereny położone po prawej stronie ulicy Władysława Kunickiego i rzeki Czerniejówki, ograniczone od wschodu ulicą Droga Męczenników Majdanka, a od północy linią kolejową wiodącą do Chełma.
Kalendarium
1861 – budowa młyna parowego przez Michała Kośmińskiego będąca zaczątkiem planów budowy osady robotniczej.15 X 1916 – włączenie przedmieścia Kośminek w granice administracyjne miasta Lublina.1901–1914 – likwidacja młyna parowego.1927 – wybudowanie przez Sender Zylbera Fabryki Wódek i Likierów “Kośminek”.1927–1928 – budowa przy ulicy Długiej pierwszej elektrowni w Lublinie.1964–1968 – przekształcenie elektrowni w elektrociepłownię.1993 – likwidacja elektrociepłowni.
Nazwa dzielnicy
Nazwa ulicy wywodzi się od Michała Kośmińskiego, właściciela dóbr stanowiących część dzisiejszej dzielnicy Kośminek.
Historia i rozwój dzielnicy
Dzielnica Kośminek powstała na terenie wyodrębnionym z gruntów wsi Bronowice. Początkowo była to dzielnica przemysłowa, ulokowana poza granicami miasta i obejmująca włości należące do Michała Kośmińskiego. Wybudował on w roku 1861 r. młyn parowy zajmujący kwartał między ulicą Długą, ówczesną Mostową (obecnie Garbarską) i rzeką Czerniejówką (zobacz więcej na ten temat>>). Obok młyna Kośmiński zamierzał założyć wzorcową osadę robotniczą, która miałaby obejmować obok kilku zakładów przemysłowych także domy robotników i oficjalistów oraz park miejski. Planów tych nie udało się zrealizować z powodu bankructwa przemysłowca. Pozostały dwa budynki przy uliczce zwanej Przy Torze. Na szczególną uwagę zasługuje dom nr 1 (zobacz więcej>>). Przyjęła się również nazwa osiedla Kośminek. Dzielnica ta została włączona w granice administracyjne miasta Lublina na polecenie c. i k. generał-gubernatora w dniu 15 października 1916 r.
Największy rozwój dzielnicy przypadł na 1 ćw. XX w. Wprawdzie młyn zlikwidowano w latach 1901–1914, jednakże nowi jego właściciele Zylberowie urządzili na jego miejscu gorzelnię. Działała tutaj również garbarnia Luchta i Rubinsztajna oraz suszarnia cykorii Frajtaga. W 1901 r. zamożny przemysłowiec żydowski, Sender Zylber, wybudował przy ulicy Mostowej (dzisiejsza Garbarska), Fabrykę Wódek i Likierów „Kośminek”. W tym nowoczesnym i zelektryfikowanym zakładzie produkowano koszerną wódkę, tzw. pejsachówkę. Ponadto w październiku roku 1927 firma Ulen rozpoczęła przy ulicy Długiej budowę pierwszej elektrowni w Lublinie. Prace zakończył Magistrat m. Lublina w dniu 11 listopada 1928 r. (Zobacz więcej na ten temat>>).
Zakłady te przestały funkcjonować po II wojnie światowej. Działała jedynie elektrownia, poddana modernizacji w roku 1964. Prace, w wyniku których została ona przekształcona w elektrociepłownię zakończono w listopadzie1968 roku. W dniu 1 marca 1993 roku zdecydowano o jej likwidacji, a w budynkach, jakie pozostały mieszczą się biura.Zabudowa dzielnicy na szczęście uniknęła przekształcenia w nowoczesne w latach PRL-u osiedla z tzw. wielkiej płyty. Wynikało to z bardzo chaotycznej pierwotnej zabudowy, jak i trudności wynikających z położenia tego terenu, rozmieszczonego w znacznej części na wzgórzu. Stąd też przemierzając Kośminek, można wciąż zauważyć obok pojedynczych wieżowców i bloków, także liczne domki pamiętające jeszcze czasy przedwojenne.
Ulice dzielnicy Kośminek
Do najważniejszych ulic dzielnicy należą ulice: Długa, Pawia, Garbarska.
Znaleziska archeologiczne
Lublin, Kośminek, moneta.Lublin, Kośminek, ślad osadnictwa.
Budownictwo użyteczności publicznej
Miejska Szkoła Powszechna, ob. Zespół Szkół Energetycznych, ul. Długa nr 4a-6, mur.,ok.1926, arch. Ignacy Kędzierski. Zobacz więcej>>
Budownictwo obronne
Koszary wojskowe dla oficerów piechoty carskiej, ob. domy:a. budynek I, tzw. Biała Kasarnia, ul. Długa nr 17, mur. k. XIX w.,b. Budynek II, tzw. Czerwona Kasarnia, ul. Długa nr 34, mur., k. XIX w.
Zabytki przemysłowe i gospodarcze
Zakład przemysłowy M. Kośmińskiego, tzw. Kośminek, ul. Długa nr 5:a. młyn parowy, ob. magazyn, mur., 1861 (?), przebud. k. XIX w. (zobacz więcej>>),b. piekarnia parowa, ob. magazyn, mur., po 1861,c. magazyn zbożowy, mur., po 1861,d. budynek gospodarczy, ob. nieużytkowany, mur., po 1861,e. dom,ob. biuro, mur., k. XIX,f. ogrodzenie, mur., 2 poł. XIX.
Fabryka Gilz, następnie Fabryka Lamp „Carbo-Lumen”, ob.zakład mechaniczny, ul. Długa nr 11, mur., XIX/XX, przebud. przed 1914.
Elektrownia przebudowana w II poł. XX wieku na elektrociepłownię, początkowo przy ul. Długiej, obecnie przy ul. Elektrycznej nr 2, mur., I poł. XX w. Zobacz więcej>>
Pozostałości fabryki odlewów Bońkowskiego, ul. Piękna nr 6, mur., k. XIX w.
Młyn motorowy Libermanów, ob. elektryczny, ul. Szańcowa nr 1 ( Krańcowa nr 4 ), mur., XIX/XX w., cz. przebud.
Odlewnia żelaza braci Frydman, ob. hurtownia, ul. Żelazna nr 20, mur., XIX/XX w.
Dawna fabryka cykorii Chaima Lejby Freitaga, potem fabryka wag J. Caudra, ul. Kręta nr 3, mur., pocz. XX w., przebud.
Dawna fabryka cykorii potem młyn parowy Chaima Lejby Freitaga, ul. Kręta nr 5, mur., przed 1918, po 1922 przebud. na młyn.Dawny młyn motorowy Abrahama Libermana, ul. Szańcowa nr 3-5, mur., po 1921.
Zabytkowe budynki
Ulica Czereśniowa:Dom, ul. Czereśniowa nr 7, mur., pocz. XX. Ulica Długa:Dom, ul. Długa nr 26, mur., ok. 1910.Dom, ul. Długa nr 79, mur., XX. Ulica Garbarska:Dom, ul. Garbarska nr 15, mur., ok. 1920. Ulica Kamienna:Dom, ul. Kamienna nr 18, drewn., 1918. Ulica Pawia:Dom, ul. Pawia nr 2, mur., l. 20 XX w.Dom, ul. Pawia nr 14,mur., l. 20 XX w.Dom, ul. Pawia nr 15, mur., ok. 1925.Dom, ul. Pawia nr 59, mur., 1932. Ulica Piaskowa:Dom, ul. Piaskowa nr 1, mur., 1910.Dom, ul. Piaskowa nr 6, mur., 1911. Ulica Piękna:Dom, ul. Piękna nr 27, mur., l. 20 XX w. Ulica Sucha:Dom, ul. Sucha nr 18, mur., 1 ćw. XX w.Dom, ul. Sucha nr 20, mur., 1 ćw. XX w. Ulica Wspólna:Dom, ul. Wspólna nr 12, mur., l. 30 XX w.Dom, ul. Wspólna nr 14, mur., l. 30 XX w.Dom, ul. Wspólna nr 16, mur., l. 30 XX w.Dom, ul. Wspólna nr 30, mur., 1938.Dom, ul. Wspólna nr 36, mur., l. 30 XX w.Dom, ul. Wspólna nr 38, mur., l. 30 XX w. Ulica Żelazna:Dom, ul. Żelazna nr 18, mur., 1912.Dom, ul. Żelazna nr 65, mur., l. 20 XX w.Dom, ul. Żelazna nr 66, mur., ok. 1930.
Opracowała Ewa Sękowska
Literatura
Gawarecki H., Gawdzik C., Ulicami Lublina, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1976.
Stasiak M. (oprac.), Katalog zasobów kulturowych miasta Lublina, Studium ochrony wartości kulturowego krajobrazu i środowiska miasta Lublina, Lubelska Pracownia Urbanistyczna, Lublin 1999.Wojciechowski S., Położenie i rozwój przestrzenny miasta, [w:] Dzieje Lublina. Próba syntezy, t. 1. pod red. J. Dobrzańskiego, J. Mazurkiewicza, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1965.Kierek A., Rozwój Lublina w latach 1864–1914, [w:] Dzieje Lublina. Próba syntezy, t. 1. pod red. J. Dobrzańskiego, J. Mazurkiewicza, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1965.
Gawarecki H., O dawnym Lublinie. Szkice z przeszłości miasta, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1974.
Kuwałek Robert, Kośminek i Dziesiąta, www.jews-lublin.net.Ilustrowany przewodnik po Lublinie, zbior., Lubelskie Towarzystwo Krajoznawcze,1931.
Materiał pochodzi ze strony: Ośrodek “Brama Grodzka Teatr – NN”
Fotografia: Uroczystość otwarcia elektrowni miejskiej na Kośminku
Poprzedni artykuł z tej kategorii: Dzielnice Lublina – Kalinowszczyzna
