Lublin ponownie stolicą

Tym razem władza trafiła w ręce młodych mieszkańców Lublina, który jako pierwsze polskie miasto uzyskał tytuł Europejskiej Stolicy Młodzieży. W obecnych trudnych czasach dla młodych ludzi tym ważniejsza jest możliwość realnego wpływu na rzeczywistość. Uczestnicząc w przygotowaniach do wielopłaszczyznowego projektu, jakim zdecydowanie jest ESM, zdobywali doświadczenie organizacyjne. Czy współpraca międzypokoleniowa układała się harmonijnie i jak działania związane z tytułem ESM mogą zmienić oblicze naszego miasta? O tym wszystkim z Beatą Stepaniuk-Kuśmierzak, Zastępczynią Prezydenta Miasta Lublin ds. Kultury, Sportu i Partycypacji, Pełnomocniczką Prezydenta ds. Europejskiej Stolicy Młodzieży, rozmawiali Anna Ignasiak i Piotr Nowacki, foto Marcin Pietrusza, Miasto Lublin.

Fundacja Sempre a Frente, która była inicjatorką starań o tytuł, dostrzegła dotychczasowe osiągnięcia naszego miasta na polu partnerstwa miasta z młodzieżą, które w rezultacie zadecydowały o uzyskaniu tytułu ESM. W jaki sposób ten potencjał był budowany, jak długo i jaki był w tym udział młodzieży?

Czujemy wielką radość i dumę, ale też wielkie zobowiązanie wobec młodych. Ten tytuł to dla nas szansa na zmianę myślenia o Lublinie i stworzenie miasta przyjaznego młodym. Ten potencjał wynika z międzynarodowej współpracy na rzecz młodzieży oraz silnej pozycji Lublina jako miasta akademickiego. Miasta, które tętni życiem i energią pochodzącą od jego mieszkańców i mieszkanek.

Jak grupa społeczna młodzieży wygląda w Lublinie (jak dużo urodzonych w mieście, przyjezdnych, czym się zajmują, może jakieś dane statystyczne)?

Młodzież, czyli osoby w wieku od 10 do 30 lat, stanowi 35% społeczności Lublina. Potencjał akademicki Lublina przyciąga studentów z Polski oraz z zagranicy. Na 9 uczelniach uczy się ponad 60 tys. studentów, a pod względem umiędzynarodowienia szkół wyższych jesteśmy liderem w skali kraju – 8,5 tys. lubelskich studentów, czyli blisko 14 proc., pochodzi ze 110 krajów świata.

Jak bardzo ta grupa zmieniła się w ciągu ostatniego roku w związku z napływem uchodźców z ogarniętej wojną Ukrainy?

Wydarzenia za naszą wschodnią granicą spotkały się z natychmiastową reakcją miasta i mieszkańców. Niezwykłą empatią wykazała się także nasza młodzież, angażując się m.in. w wolontariat. Nowymi mieszkańcami Lublina stało się wielu uchodźców i uchodźczyń z Ukrainy. W szczególności są to mamy z dziećmi i młodzież, a obecnie do naszych szkół i przedszkoli uczęszcza ok. 2 tys. dzieci i wychowanków. Jeszcze przed wybuchem wojny blisko 50% zagranicznych studentów stanowiły osoby z Ukrainy.

W jakich dziedzinach życia młodzi ludzie mieszkający w Lublinie mają największe problemy, deficyty?

W ramach konsultacji przeprowadzonych przed aplikowaniem o tytuł Europejskiej Stolicy Młodzieży poznaliśmy potrzeby młodych ludzi. Okazało się, że młodzież chciałaby włączyć się do dyskusji i podjąć działania na rzecz miasta, że oczekuje od nas wzajemnego uczenia się, poznania się i współpracy, a także miejsc, które będzie mogła współtworzyć i nimi zarządzać. Młodzi ludzie chcą, by miasto dostrzegało i czerpało z ich potencjału czy podpowiadało możliwe ścieżki rozwoju, które doprowadzą do znalezienia dobrej, satysfakcjonującej pracy. Wybuch pandemii wskazał również nowy obszar potrzeb, jak wsparcie psychologów, pedagogów i innych specjalistów z zakresu rozwoju i zdrowia fizycznego oraz psychicznego.

Na jakie kwestie młodzież jest szczególnie wrażliwa?

To, co najważniejsze we włączaniu młodzieży do współdecydowania, to przede wszystkim szczerość. Młodzi ludzie, budując swoją wizję rzeczywistości, system wartości, nowe relacje, są szczególnie wrażliwi na niesprawiedliwość, kłamstwo, manipulację. Włączanie młodzieży do współdecydowania wymaga nawiązania z nimi relacji, wzajemnego poznania się, zarówno pod kątem potrzeb, jak i możliwości współpracy. Chodzi o podmiotowe, poważne traktowanie siebie nawzajem. Tak też staramy się prowadzić nasze działania, aby faktycznie słuchać i włączać młodych ludzi w rozmowę.

Czy można procentowo określić udział młodzieży w podejmowanych decyzjach dotyczących miasta?

Wszystkie działania realizowane są w ramach zasady „nic o Was bez Was”. Sama inicjatywa starania się o tytuł Europejskiej Stolicy Miasta wyszła od lubelskiej młodzieży. Normą stało się angażowanie młodzieży do wszelkich komisji przyznających miejskie dofinansowania np. do projektów. W tym roku została również powołana Komisja Dialogu Obywatelskiego ds. młodzieży. Mamy też Radę Programową ESM, której stronę społeczną tworzy ponad 20 przedstawicielek i przedstawicieli organizacji młodzieżowych.

Najważniejsze koncepcje młodych ludzi zrealizowane przez miasto…

Każda, nawet najmniejsza inicjatywa młodego człowieka, jest dla nas niezmiernie ważna, ponieważ jest krokiem w rozwoju, spełnieniem pasji, marzeń, czasem sięgnięciem po to, co wydawało się niemożliwe. Uruchamiamy wiele mechanizmów zapewniających wsparcie i finansowanie na realizację pomysłów. Jesteśmy właśnie po rozstrzygnięciu drugiej edycji programu „Młodzież Inspiruje Dzielnice” i już wiemy, że w ramach tegorocznej edycji odbędą się m.in. zaplanowane przez młodych plenerowe warsztaty arteterapeutyczne, młodzieżowe spotkania poetyckie, nagrania autorskich piosenek wraz z teledyskami, zajęcia fotograficzne o tematyce psychospołecznej i warsztaty multimedialne zwieńczone wystawą, a także warsztaty makramy, ceramiczne i filmowe. Łącznie 46 inicjatyw, na które przekażemy blisko 220 tys. zł. Jednym z pierwszych projektów dających młodym głos jest Szkolny Budżet Obywatelski – właśnie ruszyła jego 3. edycja. Całe społeczności szkolne angażują się w realizację wypracowanych projektów, które są odpowiedzią na ich potrzeby. To budujące i wzruszające zarazem, jak bardzo młodzi ludzi chcą działać i się angażować.

Jakie są największe osiągnięcia miasta na polu dostępności jeżeli chodzi o młodzież?

Działania dostępnościowe są naszym priorytetem od lat. Na długo przed wejściem w życie ustawy obligującej nas do tego, zadbaliśmy kompleksowo o dostępność do ofert instytucji kultury dla osób z niepełnosprawnościami. W ostatnich latach włączamy do udziału w naszych wydarzeniach i działaniach migrantów i migrantki. Każda z tych grup ma pełne prawo uczestniczyć w wydarzeniach publicznych. W ramach projektu Standardy Dostępności Kultury – Wspólna Sprawa wspólnie ze Stowarzyszeniem „Otwieracz” zaprosiliśmy lubelskie organizacje pozarządowe działające w obszarze kultury i/lub partycypacji do współtworzenia standardów dostępności kultury dla osób z niepełnosprawnościami w Lublinie. Tak powstał „Dostępnik”, który w prosty sposób przedstawia sposoby na włączanie osób z niepełnosprawnościami w krąg uczestniczek wydarzeń w ramach ESM. Poza tym nieodpłatnie wypożyczamy przenośną pętlę indukcyjną i system do audiodeskrypcji. Sprzęt ten zwiększa dostępność wydarzeń dla osób posługujących się aparatem słuchowym oraz niewidomych i słabowidzących.

W ramach trzech obszarów programu ESM zostały zaplanowane działania z zakresu uczestnictwa młodzieży, wsparcia, sportu, kultury i edukacji, o zasięgu lokalnym, regionalnym, krajowym i europejskim. Jak wyglądał proces tworzenia tak szeroko zakrojonego programu i kto w nim uczestniczył? Proszę podać kilka przykładów zaplanowanych działań w tych trzech obszarach programowych.

Aplikacja finałowa przygotowana na potrzeby konkursu to efekt kilkumiesięcznych prac, rozmów, wymiany inspiracji i pomysłów zespołu osób złożonego m.in. z przedstawicieli instytucji oraz organizacji miejskich. Przy jej tworzeniu skorzystaliśmy również z naszego doświadczenia nabytego podczas przygotowywania wniosku o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury 2016. Aplikacja koncentruje się na trzech obszarach: „Miasto dla młodzieży”, „Młodzież dla miasta” oraz „Młodzież i miasto”. W ramach obszaru „Miasto dla młodzieży” zaplanowaliśmy m.in. specjalne edycje dużych lubelskich festiwali, jak Noc Kultury, Wschód Kultury – Inne Brzmienia, Carnaval Sztukmistrzów w młodzieżowej odsłonie oraz wydarzenia sportowe: Ogólnopolskie Igrzyska Olimpijskie Erasmusa, Lublin Basket Cup, Międzynarodowy Młodzieżowy Turniej Piłki Nożnej U-19 dla młodzieży niedowidzącej. W ramach obszaru „Młodzież dla miasta” młodzi mieszkańcy wyprawią Lublinowi wyjątkową imprezę urodzinową. Zaplanowane są też międzynarodowe projekty młodzieżowe realizowane przez lubelskie organizacje młodzieżowe we współpracy z partnerami międzynarodowymi w ramach programu Erasmus+, a studenci zagraniczni i wolontariusze AISEC zorganizują globalną wioskę, w której będzie można poznać kulturę różnych krajów. To także wydarzenia szkolne: Festiwal Zwierciadła, czy Festiwal Muzyki Różnej Staś. W obszarze „Młodzież i miasto” znalazły się m.in. działalność Centrum Informacji i Rozwoju Młodzieży, Europejski Tydzień Młodzieży 2023, Międzynarodowy Festiwal Sztuki Osób Niepełnosprawnych czy Lubelski Turniej e-sportu.

Jakie kompetencje zdobywają młodzi ludzie dzięki udziałowi w przygotowaniach wydarzeń w ramach ESM?

Zaangażowanie w przygotowania do wydarzeń w ramach ESM to niepowtarzalne doświadczenie. Wśród kompetencji, które młodzi ludzie uzyskują, biorąc w nich udział, jest choćby odpowiednia organizacja pracy uwzględniająca zmieniające się czynniki zewnętrzne. Kolejną z perspektyw jest czynny udział w wolontariacie, co daje szansę na podejmowanie własnych inicjatyw oraz uczestnictwo w życiu społecznym. W ramach pracy wolontariackiej młodzież poznaje organizację wydarzeń „od podszewki”. Jest to również lekcja odpowiedzialności oraz sprawdzenie się we współpracy z grupą ludzi. Należy również wspomnieć o zaplanowanych dla młodzieży szkoleniach z zakresu pierwszej pomocy czy radzenia sobie w stresujących sytuacjach. Wolontariat to również okazja do zawarcia wartościowych kontaktów, choćby z organizacjami pozarządowymi z Lublina.

Ostatnie kilka lat przeżyte przez wszystkich w cieniu pandemii i kryzysu związanego z wojną w Ukrainie odbiło się na zdrowiu psychicznym wielu ludzi, ale szczególnie młodzieży. Zdrowie psychiczne, do niedawna niemal temat tabu, wysunęło się na pierwsze miejsce. Czy ta kwestia przełożyła się na program ESM, a jeśli tak, w jaki sposób?

Doświadczenia kilku ostatnich lat spowodowały konieczność zadbania o zdrowie psychiczne, potrzebę odzyskania poczucia bezpieczeństwa i stabilizacji, budowania relacji z innymi, ale także poczucia sprawczości, np. w kontekście zmian społecznych czy klimatycznych. Program ESM odpowiedział na te zjawiska m.in. poprzez wsparcie psychologiczne w ramach projektu „Przystanek Sempre” kierowanego do młodych osób zagrożonych lub dotkniętych wykluczeniem społecznym, ze szczególnym uwzględnieniem przemocy domowej i rówieśniczej oraz przestępstw.

Wspomniana wojna w Ukrainie oraz skala uczestnictwa Lublina w pomocy uchodźcom oraz walczącym daje otrzymaniu tytułu ESM przez nasze miasto dodatkowy wydźwięk. Proszę o kilka słów komentarza.

Lublin, w rozumieniu całego miasta, ale przede wszystkim mieszkańców, organizacji pozarządowych, ogromnej rzeszy podmiotów i instytucji pracujących na rzecz uchodźców, poradził sobie z tą sytuacją wzorowo. Wypracowaliśmy wyjątkowy w skali kraju model współpracy urzędu miasta z organizacjami pozarządowymi. Rozpoczęliśmy działania integracyjne i przeciwdziałające stereotypom – jedno z ważniejszych zadań, jakie teraz realizujemy.

Jak przebiegała współpraca międzypokoleniowa? Czy ujawniły się duże różnice sposobów postrzegania teraźniejszości i przyszłości miasta?

Działania kierujemy do młodzieży, czyli osób w wieku 10–30 lat, ale ESM to także wsparcie osób pracujących z młodymi i na rzecz młodych. Nasz zespół jest zróżnicowany pod względem wieku, co rzeczywiście może stanowić wyzwanie, ale dzięki temu możemy się wzajemnie poznawać, uczyć od siebie, wymieniać wiedzą i doświadczeniem, wzajemne uzupełniać braki kompetencyjne. Na zadania, które stoją przed nami, możemy patrzeć z różnych perspektyw i analizować przez pryzmat wiedzy oraz doświadczeń każdego z pokoleń. Jestem przekonana, że nigdy wcześniej w Lublinie nie było takiej otwartości na głos młodych.

W jaki sposób działania w ciągu najbliższego roku w ramach ESM poprawią jakość życia młodych ludzi w Lublinie?

Tytuł Europejskiej Stolicy Młodzieży zachęca do ponownego zastanowienia się nad tym, w jaki sposób angażować młodych ludzi we wszystkie aspekty życia miasta, od infrastruktury po programy społeczno-kulturalne, edukację i udział w kształtowaniu lokalnej polityki. Nasz program ma na celu wprowadzenie stałej zmiany w polityce młodzieżowej, m.in. poprzez wzmocnienie pozycji organizacji młodzieżowych. Chcemy, by młodzi mieszkańcy brali odpowiedzialność za siebie i miasto, traktując je jako swoje miejsce do życia, nauki, przyszłej pracy zawodowej, osobistego szczęścia.

Jaki wpływ ESM jest przewidywany na mieszkańców miasta z innych grup wiekowych?

Inicjatywa ma przyczynić się do rozwoju nowych pomysłów i innowacyjnych projektów, dzięki którym wzrośnie aktywne uczestnictwo młodych ludzi w społeczeństwie. Ma też stanowić przykład rozwoju europejskich miast z uwzględnieniem potrzeb młodzieży. Granice pokoleniowe są płynne, a osoby, do których skierowana jest oferta ESM, już za chwilę będą młodymi dorosłymi. To do nich będzie należał głos w dyskusjach i decyzjach dotyczących kształtu teraźniejszości oraz przyszłości. Dzieci biorące dziś udział w programie Przedsiębiorcze Dzieciaki, planujące zmiany i urządzające głosowania w Szkolnych Budżetach Obywatelskich, uczące się zasad funkcjonowania miasta w Akademii Miasto, staną się przedsiębiorcami kształtującymi rynek pracy, może samorządowcami, lekarzami, nauczycielami – słowem świadomymi obywatelami, do których należy przyszłość Lublina.

Czy możemy liczyć na długoterminowe efekty działań podjętych w ramach ESM?

Europejska Stolica Młodzieży to nie jest tytuł, który chcemy zrealizować poprzez działania czysto promocyjne. Naszym celem jest stworzenie zarówno możliwości finansowych, rozwojowych, jak i wsparcia dla młodych, zorganizowanie im przestrzeni do realizacji. Jeśli będzie potrzeba, to młodzi sami wymyślą nowe festiwale, wydarzenia i działania, w których chcą brać udział. Liczymy, że większość wypracowanych w tym roku metod, projektów i propozycji dla młodzieży zostanie z nami na lata, a podjęte inicjatywy przełożą się na politykę młodzieżową miasta, która ma być efektem ewaluacji wszystkich podjętych działań.