Zakopane w Kazimierzu

Muzeum Nadwiślańskie nie daje o sobie zapomnieć. W niedzielę 15 października w Galerii Wystaw Czasowych  otwarta zostanie wystawa zatytułowana „Między treścią a formą. Zakopiańska kolonia artystyczna”. Zaprezentowane zostanie na niej zakopiańskie środowisko artystyczne, które kształtowało się i rozwijało od połowy XIX w. do roku 1939. LAJF ma przyjemność patronować wydarzeniu.

Zakopane tamtego czasu jest znakomitym tłem do pokazania przemian, jakie nastąpiły w sztuce polskiej, od malarstwa sięgającego jeszcze okresu romantyzmu, poprzez realizm, Młodą Polskę, aż do awangardowego Formizmu. Wystawę „otworzą” prace tych artystów, których w okolice Zakopanego zwabił urok Tatr: romantyka Jana Nepomucena Głowackiego, jego ucznia Alfreda Schouppé oraz Aleksandra Kotsisa, dla którego pejzaż stał się tłem dla scen rodzajowych oraz możliwością ukazania miejscowego folkloru. Ale prawdziwa „zakopianina”, jak ją określił Witkacy, zaczyna się od lat 80. XIX w. Zakopane staje się ośrodkiem ponadzaborowym, zachowującym pewnego rodzaju neutralność, uzyskując rangę symbolu narodowego. Przyciąga wielu artystów, literatów i ludzi nauki. Bardzo znamiennym był moment pojawienia się w Zakopanem Stanisława Witkiewicza, inicjatora nowego myślenia o sztuce. I to od tego czasu zaczyna tu przyjeżdżać wielu artystów, którzy zostają na krócej lub na stałe: Leon Wyczółkowski, Włodzimierz Tetmajer, Teodor Axentowicz, Kazimierz Sichulski, Stanisław Gałek, Alfred Terlecki, Jan Rembowski, Zefir Ćwikliński, Vlastimil Hofman, Józef Mehoffer. Na plener przyjeżdża Jan Stanisławski ze swoimi uczniami: Stefanem Filipkiewiczem, Stanisławem Kamockim, Henrykiem Szczyglińskim, którzy zauroczeni miejscem przez kolejne lata będą wracać do Zakopanego. Pojawia się także grupa artystów pochodzenia żydowskiego, m.in. Abraham Neuman, Max Haneman, Henryk Lewensztadt, z których dwaj ostatni zatrzymali się tu na dłużej. W pobliskim Poroninie mieszkał, w czasie swojego krótkiego pobytu w Polsce, Władysław Ślewiński, który utrzymywał ścisły kontakt z malarzami przebywającymi w Zakopanem. Artyści zaczęli skupiać się wokół instytucji i zrzeszeń artystycznych. Przede wszystkim wokół Szkoły Przemysłu Drzewnego, zwanej później szkołą Kenara, z którą współpracował, m.in. Władysław Skoczylas czy Szkoły Koronkarskiej im. Heleny Modrzejewskiej (Karol Kłosowski). W 1909 powstało Towarzystwo Sztuka Podhalańska, a rok później spółdzielnia artystyczna „Kilim”. Przez parę sezonów działały Kursy Wakacyjne. Organizowano prelekcje, koncerty, spektakle (wprowadzony nieco później przez Ritę Sacchetto i Augusta Zamoyskiego Taniec Formistyczny) oraz wystawy, m.in. w Bazarze Polskim. I tak jak w każdym małym, europejskim ośrodku artystycznym spotykano się i dyskutowano o sztuce. Ważnym miejscem tych spotkań był hotelu Stanisława Karpowicza.

Po naturalizmie, młodopolskim symbolizmie, nastąpił czas zupełnie nowych poszukiwań określanych później awangardą artystyczną. Zakopane naznaczone zostało obecnością ugrupowania Formistów, którego powstanie, a dokładnie roczną datę: 1917 rok, oficjalnie uznano jako początek awangardy polskiej. Miasto stało się nie tylko sceną, na której ukształtowało się to ugrupowanie, ale przede wszystkim, miejscem, gdzie nastąpiła rewolucyjna zmiana myślenia o sztuce. Dzieło sztuki miało być niezależne od otaczającej rzeczywistości, miało tworzyć własny wykreowany przez formę świat. Ugrupowanie formistów tworzyło wielu artystów, ale główny trzon stanowili: mieszkający w Zakopanem przez kilka lat, Tymon Niesiołowski i Leon Chwistek; August Zamoyski, jeden ze najznakomitszych rzeźbiarzy polskich, który przybył do Zakopanego w 1918 (przebywał do 1925); bracia Pronaszkowie, Zbigniew i Andrzej, a także dość krótko, Jacek Mierzejewski. Związany był z tą grupą także Witkacy, którego myśl o sztuce, tak odmienna i zarazem oryginalna sprawia, że należy zaprezentować go jako zupełnie odrębne zjawisko artystyczne. Możemy przyjąć, że wszyscy oni tworzyli pewnego rodzaju, osiadłą tu, komunę artystyczną, co daje nam już prawo, zgodnie z definicją kolonii, zadać pytanie, czy Zakopane można nazwać kolonią artystyczną i jak wpisuje się w definicję europejskich kolonii artystycznych, tak ważnego zjawiska rozwijającego się na świecie w XIX i na początku XX w