Wiedzie do niego aleja lipowa z drzewami liczącymi ponad 100 lat. Jej zwieńczeniem jest okazały klomb i tuż za nim fasada pałacowa. Pierwszy w tym miejscu został wzniesiony zamek, prawdopodobnie na planie kwadratu. Zamek warowny, którego przeznaczenie wynikało z położenia na niewysokim wzniesieniu i nad płynącym wokół wzgórza Wieprzem. Pierwsze wzmianki pochodzą z początku XVI wieku, ale zamek mógł już wtedy mieć nawet i 200 lat. Barokowego dekoru nadała zamkowi gruntowna przebudowa dokonana według projektu słynnego Tylmana z Gameren, autora pałacu Brühla w Warszawie, pałacu Branickich w Białymstoku i pałacu Czartoryskich w Puławach. Znane nazwisko i okazałe realizacje podnosiły rangę wznoszonych budowli.
Modna od czasów królowej Bony „włoszczyzna” zaowocowała włoskim ogrodem ziołowym, w którym rosły m.in. praktycznie nieznane wówczas na ziemiach polskich winogrona. Na terenie posiadłości od strony Wieprza powstał również zwierzyniec. W tych czasach rzeką odbywał się transport do Gdańska, a usytuowane w okolicy liczne spichlerze były naturalnym elementem krajobrazu. W połowie XVII wieku, kiedy Kijany należały do rodziny Sanguszków, zamek i pozostałe dobra zaczęły popadać w ruinę. Drugie, a tak naprawdę trzecie życie dała Kijanom rodzina Sonnenbergów, która przebudowała zamek na pałac i nadała nowy charakter otaczającemu go parkowi. Był zmierzch XIX wieku, w Europie dokonywała się rewolucja przemysłowa, w sztuce dużymi krokami zbliżała się secesja, a w kijańskich dobrach trwał gigantyczny remont. Autorem przebudowy był polski architekt Apoloniusz Paweł Nieniewski, który na Lubelszczyźnie wzniósł m.in. dwory w Woli Głaszowskiej oraz w Sobianowicach. Trzykondygnacyjny budynek z mansardowym dachem i ośmioboczną salą balową z galerią dla orkiestry przykrytą kopułą powstał w stylistyce neorenesansu. Fasada pałacu została wzbogacona o trójdzielny filarowo-arkadowy portyk. W zewnętrznych arkadach do niedawna stoją posągi dwóch greckich bogiń – Ateny i Demeter. Z kolei z sali balowej wychodziło się po schodach wprost do parku utrzymanego w stylistyce angielskiej, pełnego romantycznych zakamarków.
Pałac w Kijanach z impetem wszedł w XX wiek, stając się siedzibą szkoły rolniczej. A wszystko za sprawą Erazma Plewińskiego, lubelskiego ziemianina i właściciela majątku na Felinie. Znany z filantropii i działań społecznych zapisał swoje dobra Lubelskiemu Towarzystwu Rolniczemu na potrzeby zorganizowania szkoły i kursów dla miejscowej ludności. W 1914 roku dzięki uzyskanym dochodom i kupieniu pałacu w Kijanach wraz z całą gospodarczą infrastrukturą historyczne założenie zmieniło swoją funkcję. Szkoła była prowadzona na wysokim poziomie . Dzień zaczynał się o 4.30 i był wypełniony wykładami i zajęciami praktycznymi. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości szkoła jeszcze podwyższyła swój poziom, zajęcia odbywały się m.in. z takich dziedzin, jak ekonomia społeczna. Okres po II wojnie światowej to kontynuacja tradycji edukacyjnych – najpierw mieściło się tu gimnazjum, następnie liceum. W 1998 roku ponownie została tu powołana szkoła rolnicza.
Dziś pałac znajduje się w całkiem dobrej formie, choć wymaga remontu. Na terenie otaczającego go parku stoją m.in. budynki mieszkalne i nowa siedziba szkoły ze stajniami i zabudowaniami ogrodniczymi. We wrześniu pałac został wydzierżawiony przez Fundację Think Tank Szlaku Jana III Sobieskiego. Opracowany przez fundację projekt przewiduje m.in. stworzenie centrum edukacyjnego na bazie nowych technologii. Jedną z głównych atrakcji będzie wirtualna wycieczka w przeszłość, kiedy w położonych niedaleko Kijan dobrach spędził dzieciństwo i potem pomieszkiwał polski król Jan III Sobieski. W parku już trwają prace porządkowe, a pałacowe wnętrza inspirują artystów i filmowców. W styczniu we wnętrzach rozpocznie się remont. I tak oto właśnie zaczyna się piąte życie pałacu w Kijanach.
Tekst Grażyna Stankiewicz
Foto Marek Podsiadło
WIęcej o historii szkoły w Kijanach na www.zsrkijany.pl/
