Wiele czynników wpływa na nasze zdrowie. Wśród nich należy wymienić spożywanie alkoholu. Problemy zdrowotne i społeczne według różnych szacunków dotykają około 20% mieszkańców danego terenu. Rozwiązywanie problemów związanych z alkoholizmem to ważne zadanie władz samorządowych. O tym, jak zgubne może być nadużywanie alkoholu, o skali tego zjawiska oraz o działaniach i instrumentach miasta Lublin w zakresie rozwiązywania problemów alkoholowych z dr Ireneuszem Siudemem rozmawia Marta Mazurek, foto Marek Podsiadło
– Kiedy spożywamy alkohol jeszcze dla smaku, a kiedy już z konieczności zaspokojenia potrzeb organizmu?
– Z uzależnieniem od alkoholu mamy do czynienia wtedy, gdy człowiek odczuwa przymus picia i podporządkowuje mu inne sfery życia, np. zaniedbuje obowiązki szkolne, zawodowe, rodzinne. Nie widzi innych przyjemności poza piciem. Zwykle towarzyszy temu postępujący proces wyniszczania organizmu oraz degradacji życia psychicznego i społecznego. Z nałogowym piciem alkoholu związane są problemy osobiste, rodzinne, społeczne. Wymienić tu można choćby obniżenie sprawności psychofizycznej (choroby narządów m.in. wątroby, trzustki), przemoc rodzinną, konflikty z prawem. Należy pamiętać, że niestwierdzenie nałogu picia nie oznacza braku zagrożeń z tym związanych. Mówimy np. o piciu okazjonalnym, problemowym, weekendowym, sporadycznym nadużywaniu itp. Jednokrotne wypicie zbyt dużej ilości alkoholu jest również szkodliwe dla zdrowia, a w przypadku dzieci i młodzieży (osób w wieku rozwojowym) każde wypicie niesie negatywne konsekwencje, nie tylko zdrowotne i psychospołeczne, ale również prawne.
– Jak wyglądają statystyki w samym Lublinie i jak wypadamy na tle innych miast?
– Jeśli chodzi o Lublin, to nie różnimy się znacząco od innych, nawet większych miast w Polsce. Mimo to nie jest to powód do zadowolenia, dlatego że spożycie alkoholu w całym kraju jest wysokie. Szacuje się, że w Polsce przypada 10 litrów alkoholu na osobę. 80% Polaków spożywa alkohol, z czego 15% w sposób problemowy. Systematycznie obniża się wiek inicjacji alkoholowej. Coraz częściej zdarza się, że upijają się dzieci poniżej piętnastego roku życia.
– Tzw. zespół zależności alkoholowej jest chorobą. I jak każda przypadłość zdrowotna ma swoją przyczynę. Dlaczego więc pozwalamy na to, aby się uzależnić od picia alkoholu?
– Uzależnianie się od alkoholu jest procesem długotrwałym i bynajmniej nie zaczyna się od picia. Do rozwoju tego uzależnienia niezbędny jest podatny grunt. Zwykle osoby takie nie radzą sobie z różnymi problemami już w dzieciństwie. W związku z tym często przeżywają frustracje, odczuwają stres, napięcie psychiczne itp. Nie bez znaczenia jest również otoczenie. Np. rodzina, od której nie można uzyskać pomocy, czy rówieśnicy pijący alkohol. To wszystko powoduje, że ktoś sięga po ten napój jak po antidotum na osobiste problemy.
– Dlaczego uzależnienie tak trudno rozpoznać?
– Używanie alkoholu stało się w wielu społecznościach nieodłącznym elementem zabawy, spotkań towarzyskich i wielu innych imprez. Czasami daje to możliwość picia alkoholu nawet codziennie. Coraz częściej mamy do czynienia z piciem w samotności, które z początkowo niewinnego wieczornego rytuału, tłumaczonego ciężkim dniem czy zmęczeniem po pracy, przeradza się w uzależnienie. W przypadku pojawienia się problemów związanych z używaniem alkoholu zawsze istnieje silna tendencja do ukrywania tego faktu, często nawet przed najbliższymi.
– Ze zjawiskiem alkoholizmu spotykamy się już u uczniów szkół podstawowych. Jak wychwycić ten właściwy moment, aby pomóc? Na co zwrócić uwagę?
– W takich sytuacjach każdy moment powinien być dobry, byleby było to jak najwcześniej. W przypadku używania alkoholu przez osoby niepełnoletnie przede wszystkim łamane jest prawo, więc nie można pozostawić tego bez interwencji. Innym problemem jest „podatny grunt”, o którym już wspominałem. W tym przypadku priorytetem są prawidłowe działania profilaktyczne, do których zobowiązane są szkoły, a nawet przedszkola. Ważne jest, by działaniami tymi objęte były nie tylko dzieci wymagające wsparcia w rozwoju psychospołecznym, ale również ich rodziny. Nauczyciele i wychowawcy są wystarczająco dobrze przygotowani, by wskazać dzieci wymagające takiej pomocy. Ważne jest w tym przypadku, aby oddziaływanie nastąpiło w wyniku analizy czynników ryzyka, czyli wszystkiego, co zagraża prawidłowemu rozwojowi dziecka. Daje to możliwość skutecznej likwidacji potencjalnych przyczyn uzależnienia, zanim nastąpi kontakt dziecka z alkoholem. Niejednokrotnie moment ten ma miejsce w wieku przedszkolnym lub wczesnoszkolnym dziecka. Należy pamiętać, że każde odraczanie w czasie momentu wsparcia znacznie zmniejsza szansę na skuteczną pomoc. Wszyscy powinni mieć świadomość, że problemy prowadzące do uzależnienia od alkoholu zaczynają się często na wiele lat przed pierwszym kontaktem tego człowieka z alkoholem.
– A dorośli alkoholicy? Okazuje się, że nawet nie zdajemy sobie sprawy, że w naszym najbliższym otoczeniu znajdują się osoby uzależnione.
– Rzeczywiście. Jest to efekt, z jednej strony, ukrywania tego faktu przez te osoby uzależnione. Z drugiej strony, przyzwolenia społecznego oraz przekonania, by bez potrzeby nie mieszać się w cudze sprawy. Osoby wykonujące czynności służbowe pod wpływem alkoholu, ujawnione i opisane w mediach w ostatnich latach, to ciągle jeszcze wierzchołek góry lodowej. Niestety, istnieje przekonanie, że ochranianie tych osób ratuje im karierę zawodową, renomę, godność, ich rodzinę itp. Prawda jest jednak taka, że zagrożenie społeczne, jakie stwarzają, jest o wiele większe od subiektywnych korzyści wynikających z ukrywania tego faktu. Im dłużej sytuacja taka będzie trwała, tym trudniej będzie naprawić negatywne konsekwencje, zarówno osobiste, jak i społeczne.
– Gminny Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych dla Miasta Lublin to uchwała Rady Miasta Lublin określająca zadania w zakresie profilaktyki uzależnień. Czym się nasz program charakteryzuje, jakie są jego mocne punkty?
– Biorąc pod uwagę powszechność używania tej substancji, złożoność problemów z tym związanych, jak i przyczyn tego zjawiska, działania zapobiegawcze muszą być równie złożone, wielowymiarowe i wieloetapowe. Gminny Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych dla Miasta Lublin spełnia te warunki. Jest on efektem wieloletniej pracy i doświadczeń specjalistów z wielu dziedzin, zarówno naukowców, urzędników, jak i praktyków – terapeutów, a nawet samych osób uzależnionych, działaczy ruchów abstynenckich. Jego głównym atutem jest szeroki i urozmaicony zakres działań, dający możliwość skutecznego przeciwdziałania przyczynom zagrożeń alkoholowych już we wczesnym dzieciństwie. Są to m.in. działania profilaktyczne prowadzone w placówkach oświatowych, począwszy od przedszkola, ale również prowadzenie oddziaływań socjoterapeutycznych dla młodych ludzi wymagających pomocy, leczenie i terapia osób uzależnionych od alkoholu oraz wsparcie ich rodzin i najbliższych.
– Czyli jest to program skierowany do każdego mieszkańca Lublina, który takiej pomocy potrzebuje.
– Warto pamiętać, że ważnym elementem programu jest ograniczanie problemów związanych z używaniem alkoholu, czyli przemocy rodzinnej i przestępczości oraz działania mające na celu wspieranie osób uzależnionych w utrzymywaniu abstynencji. Dzięki temu rzeczywiście można powiedzieć, że w Lublinie pomoc może uzyskać każda osoba oraz jej rodzina na każdym etapie rozwoju uzależnienia. Natomiast dzieci objęte są wysokiej jakości działaniami profilaktycznymi w placówkach oświatowych oraz systemie pomocy społecznej.
– Kiedy alkoholizm dotyka naszych bliskich, często czujemy się bezradni. Co powinniśmy zrobić w sytuacji, kiedy osoba uzależniona nie chce poddać się żadnej formie terapii? Przypatrywać się? Czekać?
– Najczęściej w takich sytuacjach mamy do czynienia z brakiem reakcji. Natomiast najważniejszym, co powinniśmy zrobić, to namówienie osoby uzależnionej do wizyty u specjalisty. Niestety, często kilka nieudanych prób doprowadza do zniechęcenia, a wstyd utrudnia uzyskanie pomocy z zewnątrz. Warto zdać sobie sprawę, że jest wiele takich osób – rodzin, którym się udało. Często może pomóc kontakt zarówno ze specjalistą, jak i z tymi osobami, które mogą podpowiedzieć, opowiadając o różnych sposobach, o tym, jak zmotywowały bliską osobę do podjęcia leczenia. Takiego wsparcia w Lublinie mogą udzielić m.in. przedstawiciele ruchów AA, Ośrodek Leczenia Uzależnień, Centrum Interwencji Kryzysowej, poradnie zdrowa psychicznego, MOPR oraz jego filie, pracownicy socjalni, członkowie Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Wykazy miejsc udzielających pomocy w tym zakresie mają również dyrektorzy szkół i pedagodzy szkolni, a także dzielnicowi.
Szczegółowe informacje na: www.lublin.eu/mieszkancy/zdrowie/uzaleznienia-i-przemoc-w-rodzinie/
dr Ireneusz Siudem, psycholog społeczny, psychoterapeuta i wykładowca akademicki, ekspert problematyki alkoholowej, autor regionalnych i ogólnopolskich programów przeciwdziałania alkoholizmowi.
