ROZBUDZIĆ CIEKAWOŚĆ – „Magia starożytnego Egiptu”

Pierwsza wystawa zabytków starożytnego Egiptu w Muzeum Narodowym w Lublinie, ówczesnym Muzeum Lubelskim na Zamku, miała miejsce w 1995 roku. Nosiła tytuł „Religia starożytnego Egiptu” i była organizowana głównie przez Muzeum Narodowe w Warszawie we współpracy z lubelską placówką. Obecna ekspozycja przybliżająca dawną kulturę i cywilizację kraju nad Nilem, zatytułowana „Magia starożytnego Egiptu”, planowana była już od kilku lat, a dobrym momentem na jej otwarcie było zbiegnięcie się w czasie dwóch rocznic: 200-lecia odczytania hieroglifów i 100-lecia odkrycia grobowca Tutenchamona. Zabytki prezentowane na wystawie pochodzą ze zbiorów Instytutu Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, Muzeum Archeologii w Krakowie, Muzeum Narodowego w Warszawie oraz Muzeum Uniwersytetu Warszawskiego. Ekspozycję można będzie oglądać od 30 września 2022 do 5 marca 2023.

Sama koncepcja wystawy narodziła się już około ośmiu lat temu. Pomysłodawca i kurator Maciej Drewniak wykonał wówczas jej pierwsze wizualizacje. Należy pamiętać, że to przede wszystkim rodzaj eksponatów definiuje aranżację wystawy, a zabytki archeologiczne są szczególnie trudne do pokazania. Zamykanie ich po prostu w gablotach mijało się z celem. Autorka aranżacji ekspozycji Karolina Fandrejewska dokonała swego rodzaju rewolucji w pierwotnej wizji kuratora po to, by jak najlepiej pogodzić jego zamysł z dostępnymi artefaktami i przestrzenią muzeum przeznaczoną na wystawę. Wystawa dzieli się na zasadnicze strefy odnoszące się do historii, kultury, religii i życia codziennego oraz obrzędów pogrzebowych, ukazując najistotniejsze aspekty świata starożytnych Egipcjan.

Podróż w czasie

Gdy myślimy o starożytnym Egipcie, nieodmiennie przychodzą nam na myśl faraonowie i piramidy. Nie zapominajmy jednak również o innych mieszkańcach tego państwa. Na lubelskiej wystawie ich życie pokazane zostało pokazane przede wszystkim za pomocą sugestywnych malowideł, na potrzeby wystawy wykonanych na ścianach muzealnego wnętrza, a wzorowanych na wyobrażeniach z egipskich grobów i świątyń. Odzwierciedlają strefy wystawy i ilustrują najważniejsze zagadnienia. Dzięki nim możemy zobaczyć m.in. prace, jakie jeszcze za życia wykonywali zmarli, np. urzędnik czy jego robotnicy. Stanowią jednocześnie kontekst dla zabytków umieszczonych na ekspozycji, np. w tle wzornika do malowania – niewielkiego fragmentu skały z wyrzeźbioną kratownicą, pochodzącego z Okresu Ptolemejskiego, II w. p.n.e., znajduje się malowidło ze Świątyni Hatszepsut ilustrujące, jak używano takiego przedmiotu. W starożytnym Egipcie wykonawca malowidła ściennego trzymał w ręku wzornik, na którym była np. postać podzielona kratownicą na sekcje. Podobną kratownicę, ale odpowiednio większą, malowano na ścianie, dzięki czemu wiadomo było, który fragment postaci w danym polu odwzorować. Zabytki ekspozycji opatrzone są podpisami, nie ma jednak żadnych plansz z dodatkowymi informacjami do czytania. W zamian są audioguidy. Używając ich, dowiemy się np. do czego służyła alabastrowa waza o płaskim wylewie czy też jakie było przeznaczenie kompletu dwóch naczyń. Aspekt estetyczny tych oraz pozostałych eksponatów wystawy jest na pewno godny uwagi, ponieważ nawet najmniejszy przedmiot znamionuje wielki kunszt. W cywilizacji starożytnego Egiptu fundamentalną rolę odgrywała rzeka Nil, ponieważ stanowiła źródło płodności tamtejszej ziemi. Na naszą wyobraźnię na pewno podziałają dodane do ekspozycji dźwięki wody oraz życia toczącego się przy niej.

Ekspozycja ma postać sal połączonych krętymi przejściami, stopniowo budującymi wrażenie przebywania we wnętrzu piramidy grobowej. Z korytarza trzeba wejść do jakiegoś zakamarka, wycofać się i pójść dalej po to, by napotkać kolejny. Atmosfera zbudowana została również odpowiednio dobranym oświetleniem. Audioguide pozwala swobodnie iść przez wystawę, obcując z tym co najważniejsze, czyli z zabytkiem. W części poświęconej religii, pokazującej w formie malowidła ściennego Sąd Ozyrysa, na którym ma miejsce ważenie serca zmarłego i prezentującej trzy arkusze „Księgi Umarłych”, słyszymy jej tekst czytany przez profesjonalnego lektora. Są to sentencje, które zmarły miał wypowiadać, by móc kontynuować swą podróż w zaświatach. Największe emocje na zwiedzających czekają w kluczowym miejscu wystawy – zaaranżowanej komorze grobowej, w której prezentowany będzie wyjątkowy zabytek – Sarkofag Neferiit z okresu Nowego Państwa, ok. 1400 – ok. 1295 r. p.n.e.

Trwałość natury ludzkiej

Starożytny Egipt jest jedną z niewielu cywilizacji tak nam bliskich, pomimo znacznego dystansu czasowego. Wspomniana w tytule wystawy „magia” nie odnosi się jedynie do religii tego państwa, ale również do faktu, że tak długo pamiętamy o tej kulturze. To silne poczucie wspólnoty z ówcześnie żyjącymi ludźmi ma swoje uzasadnienie. Wynika ze stałości podstawowych elementów ludzkiej egzystencji, a te z kondycji człowieka – narodziny i śmierć, przemijanie, lęk i nadzieja na życie pozagrobowe. W kulturze starożytnych Egipcjan są one wyraźnie zaznaczone. Jednym z eksponatów wystawy jest figurka Izydy z Horusem na kolanach z Okresu Późnego, XXVI dynastia, 664–525 r. p.n.e. – archetyp przywodzący nam na myśl wizerunki Matki Boskiej karmiącej Dzieciątko w religii chrześcijańskiej. W grobach starożytnych Egipcjan, wierzących, że po spełnieniu określonych warunków będą mogli żyć wiecznie w egipskim raju, składano dary, mające przydać się w podróży przez zaświaty, a także figurki służebne, tzw. uszebti, wytwarzane z drewna, szkła, gliny, wosku, brązu czy fajansu, dzięki którym zarówno faraonowie, jak i zwykli śmiertelnicy stwarzali sobie możliwość zwolnienia własnej duszy z pracy.

Tradycja starożytnego Egiptu silnie przeniknęła nawet do popkultury. Ukazana została w filmie „Faraon” w reżyserii Jerzego Kawalerowicza. Projekcja tego dzieła będzie miała miejsce w Muzeum Narodowym w Lublinie 1 października br. Zaplanowane zostały też pokazy innych filmów – z nieco lżejszego repertuaru będzie to „Operacja mumia”, po obejrzeniu którego można podjąć dyskusję m.in. o tym, co jest faktem, a co fikcją w przedstawionym obrazie. Na dorosłych i dzieci czekają warsztaty, dla najmłodszych opracowany został zeszyt edukacyjny. Bogata tradycja starożytnego Egiptu dostarcza aż nadto tematów, choćby ówczesny makijaż, do którego wykonywania służyły piękne alabastrowe naczynia, prezentowane na wystawie. Co miesiąc będą odbywały się wykłady m.in. autorstwa pracowników z instytucji, z których pochodzą zabytki, przekazujące sporą dawkę wiedzy merytorycznej.

Kurator wystawy Maciej Drewniak podkreśla, że nie jest możliwe opowiedzenie o państwie, które istniało trzy tysiące lat za pomocą wystawy, nawet dużo większej niż ta. Nie taka jest zresztą rola muzealnej placówki. Celem realizacji takiej wystawy jak „Magia starożytnego Egiptu” jest przekazanie pewnej dozy wiedzy, jednak w taki sposób, by jednocześnie zachęcić do sięgnięcia do innych źródeł informacji. Dlatego polecamy odwiedziny w Muzeum Narodowym w Lublinie i zwiedzenie najnowszej wystawy czasowej, która rozbudzi apetyt na więcej. Zdradzimy jeszcze tylko, że należy spodziewać się prawdziwego piasku, a przejść przez plątaninę korytarzy ekspozycji i bezpiecznie wyjść pomogą skarabeusze.

Wystawie towarzyszy bogato ilustrowany katalog w wersji polskiej i angielskiej, stanowiący zbiór informacji o najciekawszych zabytkach wystawy z krótkimi notami opisowymi o charakterze popularnonaukowym.

tekst Anna Ignasiak | foto Muzeum Narodowe w Lublinie