Nasze społeczeństwo jest coraz bardziej świadome w zakresie komunikacji z psami. Jednak nadal zdarzają się niekontrolowane sytuacje, jak podbieganie dzieci do naszego psa z chęcią pogłaskania czy dokarmienia. Warto się zastanowić, dlaczego pies na nas szczeka, kiedy podnosimy lub wyciągamy w jego kierunku ręce, ciągniemy za sobą walizkę na kółkach lub dlaczego reaguje na osoby niepełnosprawne ruchowo. Warto, ponieważ psów przybywa, a to my, ludzie, powinniśmy korzystać z wiedzy, jaką dają nam behawioryści.
Każdy pies posiada inny próg reakcji, po przekroczeniu którego może zaatakować. Może się on zmieniać w zależności od danej sytuacji, nastroju psa, jego stanu zdrowia czy wcześniejszych doświadczeń. Jednak często ignorujemy sygnały przesyłane przez psy. Zdarza się też, że psy są karane za prezentowanie sygnałów agresywnych, które tak naprawdę są sygnałami ostrzegawczymi – np. nie podchodź człowieku, bo się boję. W konsekwencji z czasem uczą się, by tych sygnałów nie wysyłać i przechodzą od razu do ataku w dobrze pojętej obronie własnej.
Jak pies z człowiekiem, jak człowiek z psem
Psy potrafią informować o swojej tożsamości, stanach emocjonalnych, wieku, płci, stanie zdrowia, ale też i granicach swojego terytorium. Ich „rozmowa” z innymi psami odbywa się poprzez: mowę ciała – kanał wizualny, kanał dotykowy, węchowy oraz głosowo-słuchowy.
Komunikacja kanałemwęchowym u psów jest podstawową. Psy używają też śliny, moczu, kału oraz wydzielin z gruczołów okołoodbytowych, podogonowych, nadogonowych, jarzmowych, okołoustnych oraz z gruczołów umieszczonych pomiędzy palcami. Na szczególną uwagę zasługuje organ nosowo-lemieszowy, zwany narządem Jacobsona. Zawiera on receptory feromonów, które mają duże znaczenie w komunikacji zwierząt. Oprócz narządu Jacobsona psy posiadają też szereg innych przystosowań do wykrywania substancji zapachowych, jak np. bezwłosą końcówkę nosa (trufla), która jest stale nawilżana za pomocą licznych gruczołów śluzowych. Dlatego tak ważne jest umożliwienie psu wąchania różnego rodzaju zapachów podczas spaceru. Wymaga to od nas cierpliwości, ale i zrozumienia dla swoistego psiego Facebooka, dzięki któremu przekazują sobie różne informacje. Czworonóg, który może wąchać każde ilości, to pies zrelaksowany, lepiej śpiący i spokojniejszy, kiedy zostawiamy go, wychodząc do pracy. Ale zapachy mają też swoją drugą stronę. Nasze psy obszczekują listonoszy, dostawców pizzy i ulotek, bo czują obcy zapach, co może powodować lęk u czworonoga. Tak przenoszone zapachy budzą niepokój u psa, który staje się nerwowy, przybiera obronną pozycję, co nie znaczy, że chce nas zaatakować. Raczej ostrzec.
Komunikacja przez mowę ciała
To drugi ważny kanał komunikacji, a nadal w dużym stopniu przez nas ignorowany. Sygnały afiliacyjne zachęcają do nawiązania kontaktu i zmniejszenia dystansu. Przykładem może być podejście psa do człowieka i prośba o dotyk, np. trącenie nosem. Natomiast sygnały agonistyczne są wysyłane w celu zwiększenia dystansu. Mogą to być wokalizacje, takie jak warczenie, szczekanie.
Co widzi pies?
Pole widzenia jest uzależnione od kształtu czaszki i kufy psa. Człowiek poprzez „produkcję” nowych ras psów znacznie wpływa na możliwości komunikacji psa za pomocą kanału wzrokowego. Doskroniowe położenie gałek ocznych u psów powoduje, że mają one dość szerokie pole widzenia – u niektórych ras może ono sięgać nawet 250 stopni. Jednak pole widzenia stereoskopowego (dwuoczna percepcja głębi) jest już stosunkowo wąskie i sięga jedynie 30–50 stopni. Maksymalna odległość widzenia u psów jest zróżnicowana w zależności od ruchu obiektu. Psy potrafią dostrzec poruszające się obiekty nawet z odległości 900 m. Natomiast w przypadku obiektów pozostających w bezruchu dystans ten zmniejsza się do 500 m. Minimalna odległość ostrego widzenia u psów wynosi ok. 30–50 cm.
Kiedy pies głośno szczeka
Psy posiadają kilkanaście mięśni, które pozwalają na poruszanie małżowinami usznymi. Dzięki temu z łatwością potrafią zlokalizować źródło dźwięku. Znaczenie ma też kształt – psy o uszach stojących (np. owczarki niemieckie czy owczarki belgijskie) słyszą lepiej niż osobniki z klapniętymi uszami (np. cocker-spaniele czy maltańczyki). Psy mogą porozumiewać się ze sobą za pomocą zróżnicowanych sygnałów głosowych, m.in. takich jak szczekanie, wycie, piszczenie, skomlenie, warczenie, oraz sygnałów niegłosowych, do których zaliczamy dyszenie oraz kłapanie zębami. W procesie komunikacji głosowo-słuchowej ważną rolę odgrywają tonacja dźwięków, długość ich trwania oraz ich częstotliwość. Dźwięki o niskiej tonacji zazwyczaj oznaczają groźbę, natomiast dźwięki o wysokiej tonacji w większości stanowią zachętę do zmniejszenia dystansu. Krótsze trwanie dźwięku oznacza przeważnie większą intensywność emocji psa, ale również – w zależności od kontekstu danej sytuacji – może świadczyć o niepewności i strachu. Natomiast długie dźwięki wskazują na zachowania podjęte przez psa świadomie. Częstotliwość wysyłania sygnałów głosowych świadczy przede wszystkim o stopniu pobudzenia i zaniepokojenia psa. Nasze czworonogi wychwytują również dźwięki, które nie przystają do ich przyzwyczajeń. Np. szczekają na osoby, które utykają.
Komunikacja międzygatunkowa
W komunikacji pomiędzy psem a człowiekiem ważną rolę odgrywa kontakt wzrokowy. Sygnały wzrokowe mogą służyć skupieniu uwagi na opiekunie, wykonaniu konkretnego zadania, jednak należy pamiętać, że intensywne wpatrywanie się w psa może też być przez niego odebrane jako sygnał grożący. Psy potrafią komunikować się z ludźmi zarówno w sferze emocjonalnej i społecznej, jak i w sferze potrzeb i pragnień. Doskonale odczytują nasze emocje, nastrój oraz sygnały, jakie wysyła człowiek swoją postawą ciała.
Zanim pogłaskamy obcego psa, pomyślmy, że tak naprawdę nic o nim nie wiemy – jaki ma nastrój, co lubi. Psy negatywnie odbierają szybkie zbliżanie się na wprost, nachylanie się nad nim czy obejmowanie za szyję (co uwielbiają robić dzieci). Pies w takich sytuacjach czuje się niekomfortowo i wzrasta jego poziom stresu oraz frustracja. Przez ograniczoną możliwość odejścia może poczuć się osaczony. W takich przypadkach interakcja z psem może zakończyć się ugryzieniem czy trąceniem zębami zbliżającej się ręki. Psom, które potrzebują tzw. bezpiecznej strefy, dedykowana jest międzynarodowa kampania The Yellow Dog Project. Widząc psa z żółtą wstążką, należy uszanować potrzebę czworonoga przestrzeni i braku kontaktu z innymi psami czy ludźmi.
Magdalena Świątkowska
Behawiorystka Centre of Applied Pet Ethology (COAPE). Członek Stowarzyszenia Behawiorystów i Trenerów COAPE. Ukończyła wiele kursów z zakresu behawiorystyki zwierząt towarzyszących, m.in.: Terapia psów agresywnych, Analiza komunikacji psów, Trening kooperacyjny. Była gospodarzem i sekretarzem na ringach podczas Euro Dog Show w Nadarzynie w 2018 roku oraz podczas IV Międzynarodowej Wystawy Psów Rasowych w Lublinie w 2019 roku. Wspiera stowarzyszenia i fundacje oraz schroniska działające na rzecz zwierząt. Miłośniczka molosów, a prywatnie właścicielka 4,5-letniej bokserki Tosi.
tel.+48 604 37 25 85
e-mail: magdalena.swiatkowska@strefapsa.pl
http://facebook.com/StrefaPsaPL
foto wstępne: Julia Kulczycka
