Roślina owiana magią i tajemnicą jakim jest mniszek lekarski jest powszechnie znana, gdyż wiosną bujnie pokrywa wszelkie tereny zielone. Rośnie na łąkach, pastwiskach, trawnikach, przy drogach, w widnych lasach i miejscach ruderalnych. Jego naukowa nazwa pochodzi od greckiego słowa „taraxis” = „zapalenie oczu” związane jest to oczywiście z jego zastosowaniem. W X wieku arabski lekarz Avicenna sokiem z mleczu leczył właśnie tę chorobę. Angielska i niemiecka nazwa wykształciły się na podstawie jego właściwości fizycznych. Dandelion – lwi ząb, co odnosi się do kształtu liści. U nas znany jest jako mlecz, mlecznica, pąpawa, brodawniki mleczowaty, kaczyniec, podróżnik, popia główka, hetmańska buława, gołębi groch, świński pysk.
Jako roślina spotykana od zawsze i prawie wszędzie w Polsce, ale i w innych zakątkach, doczekał się on nawet pewnych legend i historii związanych z jego działaniem. Jedna z najstarszych mówi, iż mlecze pojawiły się na Ziemi, wraz z ludźmi. Tym samym wyparły one istoty, które żyły na niej wcześniej. Chodziło oczywiście o istoty magiczne, gnomy, elfy, rusałki i wróżki. Te delikatne stworzenia obawiały się nowych agresywnych przybyszy, dlatego zaczęły ukrywać się w lasach i pod ziemią: „Jednak, niektóre spośród wróżek, kochające słońce, odziane w jaskrawożółte sukienki, nie miały gdzie się ukryć, przycupnęły więc przy ziemi, zamieniając się w kwiaty mniszka.” Na Wyspach Brytyjskich swoje kwitnienie zaczyna już na początku lutego, w okolicach święta – Dnia Świec – Imbolc, co dla zamieszkujących Wyspy ludów stanowiącego początek wiosny. Niektórzy wierzą, że zdmuchnięcie nasion mniszka przy pełni księżyca owocuje spełnieniem życzeń.
W podaniach ludowych istnieją wzmianki o tym, że dmuchawce mają moc przywołania miłości, pomagają odnaleźć swoją “drugą połowę”. Mniszek przyciąga okazję do zarobienia pieniędzy, korzystnego zainwestowania, ochrania przed zazdrością i zawiścią właśnie na tle materialnym (kwiatostany, liście, sok z łodyg, korzeń). Stare szeptunki (szeptuchy), które na co dzień parają się magią, za pomocą tego kwiatu potrafią wyganiać wszelkie choroby, które nam dokuczają. Mniszek uważany jest za symbol życia, które odradza się w nieustannym cyklu. Składają się na to takie jego cechy jak: heliotropizm, powszechne występowanie, zamykanie na noc koszyczków kwiatowych, a otwieranie ich o świcie, duża odporność na warunki atmosferyczne.
Dawniej uważano, iż mniszek lekarski znacząco wpływa na aktywność seksualną obu płci. Dlatego też nazywany był „męską stałością” lub „niestałością”. Kobietom niechętnie go podawano, gdyż obawiano się o ich prowokowanie do zdrady. W pewnym kalendarzu, pochodzącym prawdopodobnie z XVIII wieku, opisano historię szlachcica Rosolskiego. Mężczyzna ów uchodził za bardzo przystojnego, poślubił bogatą, ale nieurodziwą szlachciankę. Z tego też względu bardzo często interesował się młodymi wiejskimi pannami, co oczywiście wzbudzało zazdrość żony. Rozkazała ona sługom śledzić niewiernego. Jak czytamy:
„Z ulgą przyjęła fakt, że pewnego lata małżonka ogarnęła całkowita niemoc i stracił zainteresowanie płcią przeciwną. Radość jednak trwała krótko, bo już jesienią w pana Rosolskiego wstąpiły nowe siły. Służąca doniosła, że dzieje się tak za sprawą pewnego napitku od miejscowej znachorki. Podejrzała nawet, jak baba korzonki jakiegoś kwiatka
w spirytusie namacza, a potem ten spirytus za lek panu służy.”
Dociekliwa małżonka szybko dowiedziała się, iż tajemnicze ziele to pospolity mniszek lekarski:
„Oburzona jejmość Rosolska kazała natychmiast pozbyć się obmierzłego zielska, zatrudniając przy tej robocie nawet pokojówki. Nie wiedziała, że z mniszkiem jeszcze żaden ogrodnik nie wygrał i że można go znaleźć wszędzie – na poboczach dróg, łąkach, trawnikach. Ale wieść
o jej akcji rozniosła się szeroko i wśród męskiej części okolicznej szlachty nastała nagle moda na poranne wypady w plener, skąd panowie wracali z korzonkami obiecującej rozkosze cielesne roślinki. Jak to wpłynęło na ich potencję i liczbę nieślubnych dzieci w tamtejszym powiecie, historia milczy.”
Z biegiem czasu doceniono jednak inne właściwości mniszka. Ta niepozorna roślina, uchodząca wręcz za pospolitą, posiada bardzo szerokie zastosowanie, a jej leczniczy wpływ znany był wcześniej niż podaje historia Rosolskiego. Chińczycy jako pierwsi umieścili mniszka pospolitego w herbarzach jako roślinę leczniczą. Lekarz cesarza Oktawiana Augusta leczył go mniszkiem pospolitym z zastojów żółci, które czyniły go człowiekiem niezrównoważonym. Wzmianki o dobroczynnym działaniu mlecza można znaleźć w pracach arabskich z XI wieku, w wieku XVI mlecz pojawiał się już często w europejskich zielnikach
i był cenionym surowcem zielarskim, w zapisach renesansowych lekarzy niemieckich widnieje pod nazwą Herba urinarie – zioło moczopędne. Istnieją również zapisy świadczące o tym, że był leczniczo stosowany przez Celtów, jako składnik mieszanki
o wielokierunkowym działaniu, stanowiącej niemal panaceum na wiele pospolitych chorób. W Polsce właściwości jego, jako pierwsi, odkryli ludowi znachorzy i zielarze, zalecając go na różne dolegliwości. Co więcej, uchodził za roślinę „bezpieczną” w użyciu, nigdy nie szkodził, a pomagał na wiele różnych dolegliwości. W polskim zielarstwie rozpowszechnił się wraz z rozwojem szlaku bursztynowego.
W zasadzie, jadalne są wszystkie młode części rośliny – liście, pączki kwiatowe, korzeń.
W XVII-wiecznym herbarzu Szymon Syreniusz pisał: „Brodawnik mleczowaty przychodzi do sałat póki młody, a iżby wiotszy był i gorzkości pozbył, często go przesadzać i garnkiem nakrywać(…)Tak będzie biały i na pozór wdzięczny, ale i smaku przyjemnego”. Jeżeli chodzi o zastosowanie młodych liści, w postaci wiosennych sałatek, tak pozostało do dziś.
Mniszek doczekał się wielu form przetwarzania:
1. Napar z kwiatów – ma działanie moczopędne, jest również zalecany przy polecany przy problemach z wątrobą i pęcherzykiem żółciowym.
2. Odwar z korzenia mniszka lekarskiego – zalecany w przypadku infekcji dróg moczowych, chorobach pęcherza, nerek oraz cukrzycy. Na wiosnę liście i korzenie mniszka lekarskiego produkują mannitol, substancję używaną w leczeniu wysokiego ciśnienia i słabego serca.
3. Syrop ze świeżych kwiatów mniszka, nazywany też miodem – hamuje kaszel i zwalcza infekcje górnych dróg oddechowych. Jest pozyskiwany z kwiatów, korzeni czy łodygi tzw. mlecza. Jego kolor, konsystencja i smak przypominają miód, dlatego często jest nazywany miodem z mniszka. Syrop z mlecza jest także środkiem łagodzącym kaszel. Miód z mniszka lekarskiego posiada znacznie więcej właściwości prozdrowotnych niż ten zwykły, dzięki bogactwu cennych składników, takich jak:
– garbniki, które działają przeciwzapalnie, przeciwświądowo i znieczulają skórę. Dzięki właściwościom, bakteriobójczym zwalczają infekcje,
– witaminy: A, C i D – wzmacniające układ odpornościowy i kostny,
– witaminy z grupy B (np. B4, czyli cholina)- zbawiennie wpływające na układ nerwowy,
a także wspomagają pracę wątroby w usuwaniu toksyn z organizmu,
– minerały: potas, magnez, krzem, żelazo – również wzmacniające układ nerwowy, pokarmowy i odpornościowy, mniszek stymuluje produkcję soków trawiennych, która rozpoczyna się w ustach, po kontakcie ze śliną,
– triterpeny – obniżają poziom cholesterolu we krwi, działają przeciwbólowo, przeciwwirusowo i przeciwgrzybiczym. Triterpeny mają także działanie detoksykacyjne,
– kwas krzemowy, znacznie poprawia wygląd skóry, łagodzi wszelkie podrażnienia, wypryski i rany,
Dodatkowo należy wspomnieć o asparaginie, aminokwasie pobudzającym procesy myślowe. Miód z mniszka ma również zastosowanie w kosmetyce, nałożony na włosy, jako maska, ma właściwości nawilżające i odżywiające.
4. Herbatka z mniszka, pomaga w walce z nadwagą, pozwala zmniejszyć obrzęki
i zatrzymywanie płynów, co sprzyja utracie masy ciała. Poleca się picie herbaty z mniszka diabetykom.
5. Wino z korzenia mniszka lekarskiego, polecane osobom cierpiącym na miażdżycę
i choroby układu krążenia. Ze skwaszonego wina możemy przygotować ocet.
6. Nalewka z mniszka – przed stuleciami kobiety rozjaśniały nim przebarwienia skóry i piegi, a napar często służył im jako tonik odświeżający cerę.
7. Sok z mniszka (białe mleczko), zalecany w walce z kurzajkami, liszajem, brodawkami. Ma działanie kojące i gojące. Ten sposób stosowali Arabowie już w VII i VIII wieku. Po rozrzedzeniu wodą destylowaną zalecany do przemywania oczu, zapobiega zmętnieniu rogówki.
8. Kawa z mniszka – dawno temu sporządzano ją z korzeni, działa podobnie jak zwyczajna, ożywia, poprawia humor i obniża poziom cholesterolu, a jest o wiele zdrowsza, gdyż nie podnosi ciśnienia. Upalony korzeń mniszka wchodzi w skład substytutów kawy, nadając im specyficzną gorycz.
9. Kąpiele mniszkowo- łopianowe, oprócz przyjemnego uczucia odświeżenia, łagodzą zmiany skórne, wspomagają leczenie reumatyzmu.
13. Kompres z mniszka, natychmiastowo usuwa zaczerwienienia, eliminuje stany zapalne. Nieoceniony w walce z trądzikiem. Bogaty w magnes przyczynia się polepszenia ogólnego stanu skóry. Wspomniane już właściwości antyoksydacyjne wspomagają walkę z wolnymi rodnikami, co oznacza opóźnienie procesów starzenia. Sok z liści mniszka zawiera substancje zmiękczające pozostawia skórę gładką i nawilżoną.
Aleksandra Biszczad
Bibliografia:
-
Kawałko M., J., Historie ziołowe, Lublin 1986.
-
Kuźnicka B.,Dziak M., Zioła i ich zastosowanie. Historia i współczesność,
Warszawa 1979. -
Lewkowicz –Mosiej T., Leksykon roślin leczniczych, Warszawa 2003.
-
Ożarowski A., Jaroniewski W., Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie, Warszawa 1989.
-
Skarżyński A., Magia ziół, Warszawa 1991.
Źródła internetowe:
1. http://www.naturaity.pl/
2. http://www.poradnikzdrowie.pl/
Obraz monikasmigielska z Pixabay
